Wejherowo z roku na rok zyskuje na turystycznej popularności i znaczeniu, zabytków i historycznych walorów w tym mieście faktycznie nie brakuje. Wytrwale realizowane projekty rewitalizacyjne uczyniły z Wejherowa jedną z najciekawszych przestrzeni turystycznych na obszarze Pomorza Gdańskiego.
Szlak Nut Kaszubskich – wejherowska trasa turystyczna
Wspomniana trasa nawiązuje do popularnej wyliczanki kaszubskiej. Ładne wizualnie rzeźby z przedstawieniem poszczególnych „liter” tego „alfabetu” zostały rozstawione w najbardziej charakterystycznych miejscach opisywanego miasta.
Czternaście punktów komponuje się w trasę spinającą najważniejsze historyczne i przyrodnicze walory Wejherowa.
Dzieje opisywanej miejscowości sięgają XVII wieku, gdy pomorski potentat Jakub Wejher wypełnił złożone śluby i dokonał religijnej fundacji. Powstały wtedy parafialna świątynia Trójcy Świętej, reformacki klasztor z kościołem oraz rozległe i wielce przemyślane założenie kalwaryjskie, które od drugiej połowy XVII wieku cieszyło się narastającym zainteresowaniem lokalnych wiernych i coraz liczniejszych pielgrzymów.
Przy tak zakreślonej przestrzeni sakralnej z wolna rosła rzemieślnicza osada, w rezultacie w 1650 roku Wejherowo otrzymało chełmińskie prawa miejskie – jako ostatnia taka lokacja na Pomorzu Gdańskim.
Szlak Nut Kaszubskich – materiały promocyjne Urzędu Miasta Wejherowo.
Dlaczego Szlak Nut Kaszubskich akurat w Wejherowie? W mieście działa Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, a wspomniane nuty są jednym z najlepiej rozpoznawalnych wątków kaszubskiej specyfiki i kultury, zatem ten szlak tematyczny znakomicie do grodu Wejhera pasuje.
Rozstawione w wielu miejscach kolumny z literkami alfabetu niczym nie zakłócają miejskiej stylistyki, wręcz przeciwnie – umieszczone w charakterystycznych miejscach zapraszają do wędrówki przez wejherowską przestrzeń i historię…
Kaszubskie nuty- popularny wątek folkloru Pomorza Gdańskiego
Odśpiewanie kaszubskich nut odbywa się przy pomocy planszy z obrazkami rozrysowanymi wzdłuż trzech pięciolinii. Śpiewająca osoba wskazuje kolejne obrazki, a po dojściu do końca pięciolinii cofa się w odwrotnej kolejności do jej początku. Zatem śpiewanie tekstu stopniowo się komplikuje, wymaga też pewnych umiejętności wokalnych i przede wszystkim językowych, bo mowa kaszubska tylko z pozoru jest bardzo podobna do polskiej, towarzyszy jej zupełnie inna melodia i dynamika.
Wyliczanka była chętnie śpiewana na weselach i rodzinnych uroczystościach, ale wbrew pozorom nie jest rdzennie kaszubskim wątkiem ludowej kultury. Takie słowne śpiewanki występują bowiem w ludowej kulturze w krajach niemieckich, szwajcarskich dolinach, a również na ziemiach czeskich i słowackich. Kaszubi najprawdopodobniej „pożyczyli” wyliczankę od osadników niemieckich, którzy od XIX wieku napływali na obszary Pomorza Gdańskiego, śpiewana wyliczanka została oczywiście dostosowana do specyfiki kaszubskiego języka.
Wejherowo Szlakiem Kaszubskich Nut.
Śpiewanie kaszubskich nut odegrało ważną rolę podczas germanizacyjnego naporu i pomogło w utrzymaniu polskiej tożsamości regionu. Niektórzy badacze stawiają przy tym jednak spory znak zapytania i widzą w tym raczej późniejsze dopowiedzenia.
Tak czy inaczej, kaszubskie nuty obok ceremoniału zażywania tabaki i zestawu charakterystycznych instrumentów ludowych – stanowią jeden z najbardziej znanych wątków kaszubskiego folkloru.
Przejście przez Szlak Nut kaszubskich w Wejherowie
Na trasie wejherowskiego Szlaku Nut Kaszubskich znajduje się 14 lokalizacji, przed przejściem warto wyposażyć się w wygodną mapkę lub inne wydawnictwo przygotowane przez Urząd Miasta w Wejherowie. Można też skorzystać z aplikacji SmartTour dostępnej do pobrania m. in. w Google Play.
Spokojne przejście szlaku trwa mniej więcej 2,5 godziny.
Poniżej przedstawiamy krótki opis tej ciekawej trasy.
Kościół św. Anny – To je krótczé, to je dłudżé
Początek trasy znajduje się przy klasztornym kościele św. Anny, który jako fundacja Jakuba Wejhera jest jednym z najstarszych zabytków Wejherowa.
Jakub Wejher miał za co dziękować. W trakcie oblężenia twierdzy Biała w kampanii smoleńskiej (1632-1634) odniósł ciężkie rany i walcząc o życie złożył śluby dokonania pobożnej fundacji.
Młody magnat przeżył, a potem wizytując swoje posiadłości miał nad rzeczką Biała powiedzieć: „Pod Białą ślubowałem, nad Białą ślub wypełniłem”.
Jakub Wejher pozyskał zaangażowanie ojców reformatów, z myślą o ich posłudze w latach 1648-1650 powstał kościół z klasztorem, pierwszym gwardianem został ojciec Grzegorz Gdański – podczas potopu szwedzkiego wybitnie zasłużony w obronie Pucka i w nawiązaniu do obrony Jasnej Góry jest nazywany „puckim Kordeckim”.
Reformaci wybitnie przyczynili się do rozkwitu Wejherowa jako ośrodka kultu religijnego, położyli też wielkie zasługi w rozwoju lokalnego szkolnictwa. Ze względu na opór ludności nie powiodły się pruskie próby likwidacji klasztoru, jego działalność ustała dopiero w 1875 roku. Uroczysty powrót reformatów do Wejherowa nastąpił w październiku 1946 roku.
Z zewnątrz kościół wyróżnia się barokową fasadą, natomiast wewnątrz zobaczyć można cenne wyposażenie sakralne głównie z drugiej połowy XVIII stulecia. W jednym z ołtarzy bocznych znajduje się obraz Matki Bożej Wejherowskiej, który w czerwcu 1999 roku został ukoronowany przez papieża Jana Pawła II. W klasztornych podziemiach działa wystawa dotycząca dziejów wejherowskich reformatów, ponadto krypty z pochówkami Wejherów (między innymi Jakuba Wejhera!), Przebendowskich, wielu donatorów i zakonników.
Plac Jakuba Wejhera – to kaszëbskô stolëca
Kolejna rzeźba znajduje się przy Placu Jakuba Wejhera, zatem w samym sercu tego zaskakująco ciekawego miasta. Na środku placu stoi pomnik fundatora, monument powstał według pomysłu prof. Sławoja Ostrowskiego i został odsłonięty w 1991 roku.
Wejherowski rynek otacza zabudowa z przełomu XIX i XX wieku, z tego miejsca dobrze widać ratuszowy budynek z 1908 roku.
Wewnątrz ciekawa atrakcja turystyczna – makiety dotyczące Wejherowa oraz wspaniała aranżacje różnych wnętrz z okresu międzywojennego.
Zobacz – Wystawy w wejherowskim ratuszu
Zachodnią część rynku zamyka barokowa bryła Kolegiaty Wejherowskiej, pierwszy kościół w tym miejscu powstał w 1643 roku, a wezwanie Trójcy Świętej nie zmieniło się do czasów obecnych. Trasa Szlaku Nut Kaszubskich ponownie wróci w przestrzeń wejherowskiego rynku, zatem opis tego miejsca będzie kontynuowany.
Nad rzeką Cedron – To są basë, to są skrzëpczi
Nazwa tego prawego dopływu rzeki Redy nawiązuje do wejherowskiej fundacji kalwaryjskiej. Jerozolimski Cedron był okresowym potokiem płynącym między Wzgórzem Świątynnym a Górą Oliwną i wielokrotnie pojawia się na kartach biblijnego przekazu.
Kalwarię Wejherowską starano się przestrzennie upodobnić do jerozolimskiego pierwowzoru, dlatego zmieniło się też nazewnictwo i rzeczka Biała stała się Cedronem. Opisywany ciek wypływa z jeziora Wyspowo w pobliżu Nowego Dworu Wejherowskiego i przez większą część przebiegu płynie malowniczą doliną przez obszar Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Według legendy nową nazwę zaproponował sam fundator Jakub Wejher.
Ulica Wałowa – To òznôczô Kaszëba
Przy tej cichej i spokojnej ulicy znajduje się muzealny Dział Literatury i Prasy, w którym można się przekonać o dorobku i bogactwie kaszubskiej kultury. Przez kilka wieków w tym miejscu budowano budynki miejskiego zaplecza – stodoły i inne obiekty gospodarcze. Ulica Wałowa jest systematycznie rewitalizowana, w trakcie spokojnego spaceru można w tym miejscu usłyszeć echa dawnej wejherowskiej historii.
Przy Kolegiacie Wejherowskiej – To je ridel, to je ticz
Kolejna kolumna z literą kaszubskiego alfabetu znajduje się w zachodniej części rynku miejskiego. W bliskim sąsiedztwie wspomniana wyżej Kolegiata Wejherowska, obecna bryła pochodzi z połowy XVIII stulecia. Wewnątrz zobaczyć można cenne wyposażenie sakralne, a eksponatem o niezwykłym znaczeniu jest stuła papieża Jana Pawła II – pamiątka z pielgrzymki Ojca Świętego do Ojczyzny w 1987 roku.
Obok kolegiaty znajduje się niewielki szachulcowy szpitalik-przytułek z XVII wieku.
Stosunkowo niedawno (w 2019 roku) w przestrzeni wejherowskiego rynku pojawiła się nowa fontanna z rzeźbą św. Franciszka, której forma i treść nawiązują do związanego z miastem zakonu reformatów. Jej odsłonięcie odbyło się podczas uroczystej sesji rady miejskiej z okazji 376. rocznicy powstania Wejherowa oraz 410. rocznicy urodzin Jakuba Wejhera – założyciela miasta.
Deptak Starego Miasta – To są chòjnë, widłë gnojné
Kolejny punkt Szlaku Nut Kaszubskich znajduje się przy ulicy Sobieskiego, która jako miejski deptak łączy sporo wątków i obiektów wartych dłuższego zainteresowania.
U styku tej ulicy z miejskim rynkiem zobaczyć można pomnik Remusa – wędrownego sprzedawcy ze stertą książek i podręczników. Pomnik upamiętnia literacką twórczość Aleksandra Majkowskiego i jest dziełem artystki Doroty Dziekiewicz – Pilich.
Park Kaszubski – To je prosté, to je krzëwé
Kolejny punkt tego ciekawego szlaku znajduje się na terenie tak zwanego Parku Kaszubskiego, zakreślonego przebiegiem ulic Sobieskiego i Strzeleckiej. Parkowy obszar obejmuje teren dawnego cmentarza ewangelickiego, wspomniana nekropolia po zakończeniu ostatniej wojny szybko popadła w zapomnienie, zniknęła z miejskiej przestrzeni i świadomości mieszkańców Wejherowa.
Obecnie trwa rewitalizacja tego ciekawie zlokalizowanego terenu, zgodnie z projektem planuje się budowę pięciu stref parkowych, prace są prowadzone według projektu zaproponowanego przez studentów Politechniki Gdańskiej.
Filharmonia Kaszubska – To je slédné kòło wòzné
Idąc wzdłuż ulicy Sobieskiego należy przejść w sąsiedztwo Filharmonii Kaszubskiej, przy której znajduje się kolejna rzeźba z literą kaszubskiego alfabetu.
Budowa Filharmonii Kaszubskiej dobiegła końca w 2013 roku, powstał nowoczesny obiekt, którego działalność udanie promuje różne wątki lokalnej kultury. W Filharmonii Kaszubskiej odbywają się projekcje filmowe, przedstawienia teatralne, wystawy i ciekawe zajęcia adresowane do różnych grup wiekowych. Budynek nawiązuje kształtem do łodzi rybackiej, a na jego dachu funkcjonuje taras widokowy.
Przy Kalwarii Wejherowskiej – To są hôczi, to są ptôczi
Kolejna rzeźba znajduje się w pobliżu Kalwarii Wejherowskiej, dojście po przecięciu ulicy Strzeleckiej. Kalwaryjska fundacja powstała dzięki zaangażowaniu Jakuba Wejhera, za jego życia wytyczono układ przestrzenny i wybudowano większość kaplic. Od drugiej połowy XVII stulecia kalwaria z roku na rok przyciągała coraz więcej pielgrzymek, które dały wejherowskiej osadzie sporo impulsów dynamicznego rozwoju.
Wejherowska fundacja jest jednym z najstarszych założeń kalwaryjnych w Polsce, wcześniej powstały tylko dwa takie zespoły sakralne – Kalwaria Zebrzydowska i Kalwaria Pakoska.
„Wejherowskie Powązki” – To są prësczé półtrojôczi
Ze względu na długą historię i wieczny spoczynek wielu zasłużonych osobistości – stara nekropolia jest określana mianem Wejherowskich Powązek. Cmentarz powstał dzięki darowiznom mieszkańców, pierwszy pochówek odbył się prawdopodobnie w 1823 roku.
Na cmentarzu zostali między innymi pochowani księża, działacze patriotyczni, lekarze i nauczyciele. Wielu z nich straciło życie w niemieckich egzekucjach w Lesie Piaśnickim, ich szczątki zostały do Wejherowa przeniesione po zakończeniu II wojny światowej.
W przestrzeni tego cmentarza mnóstwo starych nagrobków i pomników, które tworzą niezwykłą kompozycję i przypominają o wysokim poziomie kultury mieszkańców dawnego Wejherowa.
Ponownie przy Kalwarii Wejherowskiej – To je klëka, to je wół
Trasa szlaku ponownie prowadzi do założenia kalwaryjskiego, rzeźba znajduje się przy ulicy 3 Maja. Kalwaria Wejherowska obejmuje 26 kaplic. Większość powstała w latach 1648-1666 z fundacji Jakuba Wejhera i jego rodziny, ostatnia kaplica poświęcona jest św. Antoniemu i została ufundowana przez Aleksandra Biangę, jako wotum wdzięczności za szczęśliwy powrót z niemieckiego obozu koncentracyjnego w Stutthofie.
Z najcenniejszych kaplic wymienić należy: „Pałac Piłata”, „Pałac Heroda”, „Spotkanie Chrystusa z Matką”, kościół „Trzech Krzyży” i „Grób Chrystusa”.
Kilkukrotnie w ciągu roku odbywają się odpusty kalwaryjskie, tradycje odpustu z okazji święta Wniebowstąpienia Pańskiego sięgają XVII stulecia.
Przy amfiteatrze wejherowskim – To je całé, a to pół
Kolejne stanowisko znajduje się w pobliżu miejskiego amfiteatru, położonego w południowym krańcu rozległego założenia parkowego. W tym miejscu odbywa się wiele imprez o cyklicznym charakterze, między innymi Jarmark Wejherowski, Open Air Rock Festival, Miejska Majówka czy też Dzień Dziecka.
Następnie trasa szlaku prowadzi w przestrzeń jednego z najładniejszych parków z obszaru Pomorza Gdańskiego.
W Parku im. Aleksandra Majkowskiego – To je môłé, a to wiôldżé
Dzieje tego założenia parkowego sięgają XVIII stulecia, gdy w otoczeniu pałacu powstał ogród utrzymany w stylizacji angielskiej. Wspomniany pałac był wówczas siedzibą rodu Keyserlingków , obecnie w jego zabytkowych wnętrzach działa Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej.
Od 2009 roku trwała prowadzona etapami rewitalizacja opisywanego założenia parkowego. Zabezpieczono zabytkowy drzewostan (około 150 drzew) i odtworzono dawne walory historyczne, w przestrzeni parku wyrósł też miejski amfiteatr i nowocześnie pomyślany plac zabaw. Wielki park został też kompozycyjnie i komunikacyjnie powiązany z centrum miasta.
Kaszubski muzyk w Parku Aleksandra Majkowskiego – To są jinstrumenta wszelczé
Zakończenie szlaku w parku miejskim przy ławce z postacią kaszubskiego muzykanta z akordeonem. Świetnie pomyślana instalacja, po wciśnięciu guzika w boku instrumentu wsłuchać się można w piosenkę „Kaszubskie nuty” w wykonaniu Tadeusza Dargacza, szefa zespołu Koleczkowianie.
Zobacz też – Nowoczesne urządzenia do pralni przemysłowych
Wszystkie nuty i pomnik wykonali wejherowscy artyści Tomasz Morek i Artur Wyszecki. Po naciśnięciu guzika na akordeonie usłyszymy piosenkę „Kaszubskie nuty” w wykonaniu Tadeusza Dargacza, kierownika zespołu Koleczkowianie. W pobliżu ławki znajduje się kamień z wyrytymi literami kaszubskiego alfabetu.
Uroczyste odsłonięcie tej charakterystycznej ławeczki odbyło się z udziałem prezydenta Wejherowa Krzysztofa Hildebrandta i symbolicznie zakończyło prace przy kompozycji Szlaku Nut Kaszubskich. Wejherowo wzbogaciło się o oryginalny produkt turystyczny, który ciekawie łączy najważniejsze zabytki i przyrodnicze walory tego interesującego miasta.
