Na tym rozległym obszarze parkowym ciekawy splot walorów przyrodniczych i krajobrazowych, nie brakuje też odniesień do historii Gdańska i Pomorza Gdańskiego.
Trójmiejski Park Krajobrazowy został powołany w maju 1979 r. uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku. Powierzchnia chronionego obszaru była dwukrotnie (w latach 1994 i 1998) zmieniana i wynosi obecnie 19 930 hektarów. Wielki park jest często określany mianem „zielonego płuca Trójmiasta”.
Trójmiejski Park Krajobrazowy – pomnik geologicznych dziejów
Opisywany obszar jest również zabytkiem geologicznych dziejów, bo ukształtowanie jego terenu nawiązuje do schyłku ostatniego zlodowacenia. To przede wszystkim rozległe obszary moreny dennej i znacznie rzadsze wypiętrzenia moreny czołowej. I sporo innych glacjalnych form ukształtowania terenu: równiny sandrowe, rynny polodowcowe, czy też niecki wytopiskowe. Teren parku rozcinają doliny o erozyjnym charakterze, dnem wielu z nich płyną potoki (między innymi Oliwski i Strzyża), niektóre odegrały wielką rolę w gospodarczych dziejach Gdańska.
Zróżnicowanie rzeźby terenu jest jednym z walorów opisywanego obszaru. Zaskoczyć mogą spore różnice poziomów, deniwelacje osiągają 80 metrów, a nachylenie zboczy sięga 80º – pod tym względem to unikatowy obszar w przestrzeni Niżu Środkowoeuropejskiego. W wielu zakątkach parku poczuć się można jak w Bieszczadach.
To również jedyny polski kompleks przyrodniczy funkcjonujący w bezpośrednim sąsiedztwie wielkiej aglomeracji miejskiej.
Do nietypowych warunków dostosowała się flora, na obszarze parku egzystuje sporo gatunków typowych dla terenów podgórskich.
W parku występują przede wszystkim lasy mieszane, zatem zbiorowiska leśne o największym skomplikowaniu ekosystemu. Z występujących gatunków drzew wymienić można: dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy, brzozę brodawkowatą, brzozę omszoną, olszę czarną, sosnę zwyczajną.
Za najstarsze drzewo na terenie parku uznaje się Gruby Dąb (niem. Dicke Eiche) z Doliny Samborowo – wspaniały i dostojny pomnik przyrody, jego obwód wynosi 561 cm. Drzewo liczy sobie ponad trzysta lat i pamięta czasy upadku szlacheckiej Rzeczypospolitej.
Na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego naliczono aż 850 gatunków roślin naczyniowych, niektóre z nich to prawdziwe (i oczywiście chronione) unikaty. Z obcych gatunków wymienić można: modrzew europejski, modrzew japoński, daglezję zieloną czy sosnę wejmutkę. Największą florystyczną osobliwością jest roślina poryblin kolczasty występująca w rezerwacie „Pełcznica” – to ostatnia realna ostoja tego gatunku na południe od brzegów Bałtyku! Wielka wartość przyrodnicza kryje się też w unikatowych jeziorach lobeliowych oraz licznie rozsianych torfowiskach.
Ciekawie przedstawia się też fauna opisywanego parku, na jego obszarze występują dziki, sarny, jelenie szlachetne, łosie, zające, króliki, lisy… Również co najmniej dwa gatunki nietoperzy: borowiec wielki i nocek duży. Z gęstych i porośniętych obszarów i podmokłych dolin chętnie korzystają ptaki, na terenie parku występuje 150 gatunków, w tym tak ciekawe: bocian czarny, żuraw, samotnik, dzięcioły czarny i zielony, jastrząb. W parkowej przestrzeni gniazdują też orły bieliki.
O przyrodniczym bogactwie parku świadczy różnorodność stosowanych form ochrony przyrody. Na jego terenie funkcjonuje dziesięć rezerwatów przyrody, ponadto dwadzieścia użytków ekologicznych, jeden zespół przyrodniczo-krajobrazowy oraz trzy obszary w ramach sieci Natura 2000. Sporo też pomników przyrody, jest ich 171, niektóre z nich (Diabelski Kamień, Gruby Dąb) to prawdziwe unikaty.
Sporo też atrakcji i ciekawostek o historycznym charakterze. Kalwaria Wejherowska to jeden z najstarszych takich zabytków w Polsce. Ciekawe są też okolice Oliwy – tam stare młyny, dworki, a nawet ledwie widoczne pozostałości po dawnej skoczni narciarskiej.
Na obszarze parku nie brakuje też starych pomników i kamieni z tajemniczymi napisami.
Walory parku wybitne, niestety nie brakuje zagrożeń. Jednym z najpoważniejszych jest bliskość trójmiejskiej aglomeracji i wynikająca z niej presja urbanistyczna na tereny zielone. Wielu mieszkańców nie szanuje przestrzeni parku i jego walorów – świadczą o tym zalegające tu i ówdzie hałdy śmieci czy zdewastowane stanowiska edukacyjne. Śmiecie same tam nie wyrosły, tablice same z siebie się nie połamały…
Rezerwaty przyrody Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego
Na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego znajduje się aż dziesięć rezerwatów przyrody. Poniżej przedstawiamy krótki opis wspomnianych obszarów ścisłej ochrony.
Źródliska w Dolinie Ewy
Powierzchnia tego rezerwatu wynosi 12 hektarów. Na jego obszarze chronione są źródliskowe zbiorowiska roślinne: łęgowe, ziołoroślowe, szuwarowe. Unikatowym zasobem jest tzw. szuwar manny gajowej, wyjątkowo rzadko spotykany na Niżu Europejskim. W pobliżu rezerwatu ciekawe Wzniesienie Marii z tajemniczym kamieniem „Kamienna Twarz”.
Rezerwat „Zajęcze Wzgórze”
Powierzchnia rezerwatu wynosi prawie 12 hektarów. Głównym celem jego funkcjonowania jest ochrona zbiorowisk kwaśnej buczyny pomorskiej. Na opisywanym obszarze sporo sosen, buków i dębów liczących ponad 200 lat. Na tym terenie zaobserwować można złożoność procesu wymiany drzewostanu – przewrócone pnie nie są usuwane i stają się naturalną ostoją leśnej bioróżnorodności. W opisywanym rezerwacie występuje jarząb szwedzki, tutaj południowy zasięg występowania tego ciekawego drzewa, gatunek figuruje w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin obejmującej gatunki zagrożone wyginięciem.
Rezerwat „Kacze Łęgi”
Powierzchnia rezerwatu wynosi 9 hektarów. Obszar obejmuje część doliny Kaczego Potoku i służy ochronie dobrze zachowanego łęgu wiązowego z okazałym drzewostanem i bogatym runem leśnym. Na terenie rezerwatu występuje aż 210 gatunków roślin naczyniowych, w tym sporo gatunków roślinności górskiej i podgórskiej.
Rezerwat „Cisowa”
Powierzchnia rezerwatu wynosi 25 hektarów. Obszar obejmuje część doliny potoku Cisówka i służy ochronie naturalnej rzeźby terenu i dobrze zachowanych zbiorowisk roślinnych: żyznej buczyny pomorskiej i łęgu jesionowo-olszowego. Na terenie rezerwatu występują rośliny typowe dla obszarów górskich i podgórskich: przetacznik górski, tojeść gajowa, manna gajowa, czy też bniec czerwony.
Rezerwat „Lewice”
Powierzchnia tego rezerwatu wynosi 23 hektary. Na jego obszarze ochronie podlegają torfowiska z roślinnością mszarną, ponadto bór bagienny oraz brzezina bagienna.
Rezerwat „Gałęźna Góra”
Powierzchnia wynosi 34 hektary, zatem to jeden z największych rezerwatów na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Na jego obszarze znajdują się relikty wczesnośredniowiecznego grodziska oraz cmentarzysko kurhanowe. Przyrodniczej ochronie podlega żyzna buczyna pomorska, rośliny reliktowe oraz gatunki górskie i podgórskie.
Rezerwat „Pełcznica”
Powierzchnia rezerwatu wynosi aż 61 hektarów, to największy taki obszar Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Na jego terenie ochronie podlegają jeziora: Pałsznik, Wygoda, Krypko z przylegającymi do nich szuwarami, torfowiskami i zbiorowiskami leśnymi. W jeziorze Pałsznik występuje poryblin kolczasty, to ostatnia w Polsce trwała ostoja tej rośliny! Oczka wodne w tym rezerwacie to tzw. jeziora lobeliowe, o nisko zmineralizowanym składzie wody i unikatowej roślinności.
Rezerwat „Wąwóz Huzarów”
Obejmuje zaledwie 2,8 hektara powierzchni, na tym niewielkim obszarze wyjątkowe walory krajobrazowe. Rezerwat obejmuje widowiskowe rozcięcie erozyjne, dnem tego głębokiego wąwozu płynie okresowo wysychający ciek wodny. Na zboczach występuje kwaśna buczyna niżowa, a na dnie roślinność wilgotna i źródliskowa.
Rezerwat „Łęg nad Swelinią”
Obejmuje 13,4 hektarów powierzchni i służy ochronie lesistego dna źródliskowego odcinka Swelini, w tym obszarów lasów łęgowych i grądowych. Na obszarze rezerwatu widuje się rzadko występujące ptaki, m.in. bociana czarnego i pliszkę górską.
Rezerwat „Dolina Strzyży”
Powierzchnia rezerwatu wynosi 38,5 hektara i obejmuje porośnięte lasem dno i zbocza potoku Strzyża. Na chronionym obszarze występują gęste zbiorowiska lasów liściastych, tutaj znajduje się jedyne rozpoznane w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym stanowisko tojada dzióbatego.
Na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego planuje się powołanie kolejnych pięciu rezerwatów przyrody: „Dolina Radości”, „Dolina Zagórskiej Strugi”, „Dolina Pieleszewska”, „Nadrzeczne” i „Bieszkowickie Moczary”.
Szlaki turystyczne w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym
Przez opisywany teren prowadzą liczne znakowane szlaki turystyczne – trasy o ciekawych walorach krajobrazowych, przyrodniczych i historycznych. Poniżej krótkie opisy wspomnianych tras turystycznych, dotyczące przebiegów w obszarze parkowym.
Szlak Kartuski
Początek trasy przy stacji PKP Sopot Kamienny Potok, koniec w Kartuzach. Szlak prowadzi przez ciekawe obszary parkowe, na trasie m.in: skrzyżowanie szlaków Wielka Gwiazda, Dolina Świemirowska, pomnik leśnika Waldemara Heusmanna, wzgórze Pachołek, zabytkowa kuźnia, Dolina Radości, rezerwat przyrody „Wąwóz Huzarów”, sanktuarium w Matemblewie i rezerwat przyrody „Dolina Strzyży”. Zatem trasa o wybitnych walorach krajoznawczych, z odniesieniami do ciekawych rozdziałów dziejów Gdańska.
Szlak Skarszewski
Jego całkowita długość wynosi 82 kilometry. Początek szlaku w pobliżu stacji PKP Sopot Kamienny Potok, koniec w Skarszewach – ciekawej i mało przy tym znanej miejscowości kociewskiej.
W trakcie przebiegu przez Trójmiejski Park Krajobrazowy sporo przyrodniczych i historycznych atrakcji. W Dolinie Świemirowskiej Dąb Esperantystów, w pobliżu kamień z okolicznościową sentencją. Na wzniesieniu Pachołek wieża widokowa wieża, podziwiać z niej można kapitalną panoramę Oliwy i Zatoki Gdańskiej. Na odcinku Dolina Zaklęsy – Dolina Samborowo spore różnice wysokości, poczuć się można jak w Bieszczadach, to bardzo malowniczy odcinek trasy. We wspomnianej Dolinie Samborowo – przyrodnicza ciekawostka, to tzw. Gruby Dąb, uznawany za najstarsze drzewo na terenie opisywanego parku. Dalszy przebieg przez teren sanktuarium w Matemblewie i rezerwat przyrody „Dolina Strzyży”.
Szlak Wzgórz Szymbarskich
Początek w centrum Sopotu, przy ul. 1 Maja. Na trasie: Opera Leśna, Dolina Świemirowska, Wzniesienie Marii, resztki przedwojennej skoczni narciarskiej, Dolina Radości i Dolina Bobrów. Na obszarze dzielnicy Złota Karczma szlak wychodzi poza parkowe granice.
Szlak Trójmiejski
Przejście trasy daje świetną okazję poznania polodowcowej rzeźby trójmiejskich okolic. Początek szlaku przy dworcu PKS w centrum Gdańska, w parkowe obszary szlak wchodzi dopiero w okolicy dzielnicy Nowiec. Wzdłuż parkowej trasy: rezerwat przyrody „Dolina Strzyży”, sanktuarium w Matemblewie, Złota Karczma, Wzniesienie Marii, rezerwat przyrody „Źródliska w Dolinie Ewy”, Owczarnia, Wysoka, Leśnictwo Golębiewo, Źródło Marii, Kacze Buki, góra Donas, koniec w centrum Gdyni.
Szlak Wejherowski
Na terenie parku prawie cały przebieg tej ciekawej trasy. Początek szlaku przy stacji PKP Sopot Kamienny Potok, tam blisko siebie rozpoczyna się bieg aż trzech opisywanych w tej części tras. Szlak prowadzi przez obszary rezerwatu przyrody „Łęg nad Swelinią”, nieco dalej rezerwat „Kacze Łęgi”. Rezerwatów na trasie przejścia nie koniec, bo jest jeszcze „Cisowa” oraz obszary planowanych rezerwatów „Bieszkowickie Moczary” i „Nadrzeczne” oraz dwa kolejne rezerwaty: „Pełcznica” i Gałęźna Góra”. Zatem to trasa o wybitnych walorach przyrodniczych. Na końcu szlaku sakralny unikat – Kalwaria Wejherowska, jeden z najstarszych takich zabytków w Polsce.
Szlak Zagórskiej Strugi
Początek szlaku w gdyńskiej dzielnicy Wzgórze św. Maksymiliana, koniec w Wejherowie, w okolicach dworca PKP. Na trasie szlaku: rezerwat przyrody „Kacze Łęgi”, Krzyżowa Góra, obszary planowanych rezerwatów „Dolina Zagórskiej Strugi” i „Dolina Pieleszewska”. Na odcinku równoległym do potoku Zagórska Struga wybitne walory krajobrazowe.
