Ten jeden z najciekawszych polskich zabytków sakralnych powstał w połowie XVII stulecia. Z religijną inicjatywą wystąpił wtedy Jakub Wejher, który jako utalentowany dowódca i m.in. wojewoda malborski wybitnie zapisał się w dziejach Pomorza Gdańskiego i szlacheckiej Rzeczypospolitej. Obok Kalwarii Zebrzydowskiej i Pakoskiej to najstarsze takie założenie na ziemiach polskich.
Jakub Wejher miał za co dziękować, podczas kampanii smoleńskiej (1632-1634) został ciężko ranny i swoje ewentualne dalsze życie powiązał z obietnicą pobożnej fundacji.
Jakub Wejher – barokowy żołnierz i fundator
W 1637 wybrano kalwaryjską lokalizację, Wejher miał wtedy rzec: “To jest to, czego szukałem. Jak nad Białą ślub złożyłem, tak nad Białą go wypełnię”. Słowa nieprzypadkowe, bo młody magnat odniósł wspomniane rany przy oblężeniu twierdzy Biała, a rzeczka o takiej samej nazwie płynęła przez jego śmiechowskie posiadłości.
Jakub Wejher pochodził z rodu o żołnierskich tradycjach, jego przodkowie brali udział w kampaniach inflanckich królów Zygmunta Augusta i Stefana Batorego, następnie czynnie zaangażowali się w karkołomną politykę Zygmunta III Wazy. Wytrwała służba doczekała się nagrody w nadaniach kolejnych włości i urzędów. Jakub Wejher piastował funkcję wojewody malborskiego oraz starosty bytowskiego, człuchowskiego i borzechowskiego. Dysponował więc niemałym potencjałem finansowym i organizacyjnym.
W 1643 roku z jego inicjatywy rozpoczęto budowę kościoła św. Trójcy, kilka lat później z zaproszenia skorzystali ojcowie-reformaci, po czym przystąpiono do budowy klasztoru i świątyni. Wreszcie w 1649 roku ruszyły prace przy wytyczaniu kalwaryjskich dróżek i wznoszeniu kapliczek.
Jakub Wejher nie był w staraniach osamotniony. Inicjatywie kalwaryjskiej fundacji przysłużył się ks. Mateusz Judycki – archidiakon pomorski o wybitnym wykształceniu i szerokich horyzontach. Znaczącą rolę odegrał też oliwski opat Aleksander Kęsowski, dzięki jego finansowemu zaangażowaniu powstała kaplica “Chrystus w Ogrodzie Oliwnym”. Doskonałych pomiarów dokonał oliwski cysters o. Robert z Werden, to jego zasługą przestrzenne podobieństwo Kalwarii Wejherowskiej do wzorca jerozolimskiego.
Do 1666 roku powstały 24 kalwaryjskie kaplice, w tym dziesięć z fundacji Jakuba Wejhera. Założyciel nie doczekał końca budowy, zaangażowany w obronę przed agresją szwedzką zmarł w Gdańsku w 1657 roku. Kolejne kaplice powstały staraniem rodziny Wejhera, wspomnianego opata Kęsowskiego oraz dworzan fundatora.
Kalwaria Wejherowska skutecznie wpisała się w nurt kontrreformacyjnych działań, a dzięki kolejnym przywilejom odpustowym cieszyła się coraz większym zainteresowaniem pomorskich pątników.
O kaplice dbali też kolejni właściciele dóbr wejherowskich: Sobiescy, Przebendowscy, pielgrzymom nie przeszkadzali też luterańscy Keyserlingkowie.
Odpusty w Kalwarii Wejherowskiej
W 1661 roku papież Aleksander VII wydał dekret o odpustach uzyskiwanych w Kalwarii Wejherowskiej, ważność tego przywileju przedłużył Klemens X, wreszcie w 1678 roku Innocenty XI wydał breve potwierdzające wieczność odpustów wejherowskich. Do ciekawe już rozwiniętej miejscowości ściągały pielgrzymki z Gdańska, Oksywia, Pucka czy nawet odległej Kościerzyny. Na potrzeby pątników drukowano tzw. kalwaryjki – specjalne modlitewniki wydawane od początku XVIII stulecia.
Kalwaria Wejherowska odegrała znaczącą rolę w podtrzymaniu katolickiego i polskiego charakteru ziemi pomorskiej. Sakralny obiekt przyczynił się też do rozwoju czy wręcz rozkwitu Wejherowa – obecnie jednego z najważniejszych miast Pomorza Gdańskiego.
W Kalwarii Wejherowskiej odbywa się pięć uroczystości odpustowych:
Odpust Wniebowstąpienia Pańskiego w niedzielę przed Zielonymi Świętami;
Odpust Trójcy Świętej, nazywany też odpustem morskim;
Odpust Uzdrowienia Chorych w pierwszą sobotę i niedzielę lipca;
Odpust Wniebowzięcia NMP niedzielę po 15 sierpnia;
Odpust Podwyższenia Krzyża w drugą sobotę i niedzielę września;
Pielgrzymkom towarzyszą feretrony, czyli otoczone czcią przenośne wizrerunki Matki Bożej, a ich spotkania odbywają się w ceremonialnej i uświęconej tradycją oprawie.
Misterium Męki Pańskiej. Kalwaria Wejherowska 2018 r.
Szlak kalwaryjski
Pielgrzymkę kalwaryjskim szlakiem najlepiej rozpocząć przy klasztornym kościele św. Anny. Tutejsi reformaci od prawie czterech stuleci opiekują się nawiedzającymi okolicę pątnikami, w samym kościele też sporo ciekawych wątków i odniesień historycznych.
Następnie ulicą Reformatów należy przejść do tzw. Krzyża Gniewowskiego, skąd do Góry Oliwnej. Na jej stoku kaplice: Wniebowstąpienia, Ogrójca, Judasza i Grobu Matki Bożej, dalej przejście przyleśną ulicą obok osiedla Staszica i Parku Miejskiego. Na trasie kaplice: św. Antoniego, Cedron i nieco dalej Brama Jerozolimska.
Na najwyższym wzniesieniu kalwaryjskim (110 m npm) określanym jako Góra Syjon kaplice: Dom Annasza, Wieczernik, Domek Matki Bożej i Dom Kajfasza. Od Domu Kajfasza dojście do Pałacu Piłata i następnie doliną do przepięknej kaplicy Spotkanie Chrystusa z Matką. Zarysowana powyżej trasa stanowi tzw. Drogę Pojmania.
Właściwa Droga Krzyżowa zaczyna się po przejściu przez Bramę Łez, poza symbolicznie zarysowany obszar Jerozolimy. Kolejne stacje prowadzą do kościoła Trzech Krzyży i następnie do Grobu Chrystusa. Podczas kalwaryjskiego obchodu warto zapomnieć o pośpiechu, natłoku codziennych spraw i obowiązków, to czas na modlitwę i kontemplację.
Wejherowskie kaplice
I. Kaplica Wniebowstąpienia. Jedna z najpiękniejszych kaplic kalwaryjskich, ufundowana przez Joannę Katarzynę z Radziwiłłów, drugą małżonkę Jakuba Wejhera. W elewacji frontowej ciekawa dekoracja stiukowa, w stopniach ołtarza ślady stóp nawiązujące do tematyki Wniebowstąpienia.
II. Kaplica Ogrójca. Kaplicę ufundował Aleksander Kęsowski, wybitnie zasłużony opat oliwskiego zgromadzenia cystersów. W kilku miejscach zauważyć można barokowo stylizowane inicjały fundatora, wewnątrz ludowe obrazy z przedstawieniem Ogrójca.
III. Kaplica Judasza. Kapliczkę ufundował Jakub Wejher. Wewnątrz freski z przedstawieniem pojmania, głównym motywem pocałunek Judasza.
IV. Kaplica Grobu Matki Bożej. Kolejna kaplica ufundowana przez drugą żonę Jakuba Wejhera – Joannę Katarzynę z Radziwiłów. Wewnątrz obraz z przedstawieniem Zaśnięcia Matki Bożej. Nad wejściem powojenna kompozycja olejna “Adoracja Krzyża” autorstwa Józefa Łapińskiego.
V. Kaplica Cedronu. Kaplica powstała w 1860 roku miejscu starszej, pamiętającej czasy Jakuba Wejhera. Budowę obecnej sfinansował hrabia Otton Keyserlingk, wewnątrz obraz z przedstawieniem Jezusa w wodach Cedronu.
VI. Brama Wschodnia. Ufundowana przez Jakuba Wejhera. Nazywana inaczej Bramą Jerozolimską, symbolizuje wejście Chrystusa do tego miasta.
VII. Dom Arcykapłana Annasza. Kolejna kaplica wybudowana staraniem Jakuba Wejhera. Wewnątrz powojenny obraz namalowany przez Zbigniewa Kaliszczaka z Gdańska przedstawiający Jezusa przed Annaszem.
VIII. Wieczernik. Kaplica ufundowana przez Jakuba Wejhera. W środku ołtarz z obrazem „Ostatnia Wieczerza”. Nad wejściem przedstawienie “Zaśnięcia Matki Bożej”.
IX. Dom Matki Bożej. Obecna kaplica pochodzi z połowy XIX wieku i prawdopodobnie zastąpiła wcześniejszą z XVII stulecia. Wewnątrz tryptyk namalowany przez malarza Andrzeja Łapińskiego.
X.Dom Kajfasza. Kaplica ufundowana przez Jakuba Wejhera. W jej górnej części XIX-wieczny obraz przedstawieniem sądu nad Jezusem, w piwnicy kamienna rzeźba uwięzionego Chrystusa z drugiej połowy XVII stulecia.
XI. Pałac Piłata – to wybitne dzieło barokowej architektury sakralnej powstało z fundacji Jakuba Wejhera. Nad wejściem polichromowana płaskorzeźba “Ecce homo”, czyli motyw przedstawiający ubiczowanego Chrystusa w koronie cierniowej. Obrazy z tej kaplicy zaginęły podczas II wojny światowej, obecny wystrój malarski stworzyła Helena Żyrmont-Korklińska. To jedna z najcenniejszych kaplic wejherowskiej kalwarii.
XII. Pałac Heroda. Ufundowany przez Joannę Katarzynę z Radziwiłów, końca budowy dopilnował jej brat Michał Kazimierz Radziwiłł. Wewnątrz obraz olejny (1882) autorstwa lokalnego malarza Carla Pollikeita.
XIII. Kaplica Podjęcia Krzyża. Obecna kaplica powstała w 1866 roku w miejscu wcześniejszej, ufundowanej przez Cecylię Eleonorę Wejherównę. Budowę nowej kaplicy sfinansowano ze zbiórki prowadzonej przez wejherowskiego gwardiana o. Józefa Kuczyńskiego. Wewnątrz rzeźby przedstawiające podjęcie krzyża przez Jezusa Chrystusa.
XIV. Kaplica Pierwszego upadku Chrystusa. Budowę tej kaplicy sfinansował ks. Mateusz Judycki, wybitny duchowny i jeden z inicjatorów powstania wejherowskiej kalwarii. Wewnątrz rzeźba z warsztatu ludowego przedstawiająca upadek Jezusa.
XV. Spotkanie Chrystusa z Matką. To najpiękniejsza kaplica kalwaryjska o wybitnych walorach barokowej architektury. Budowę sfinansowała Anna Elżbieta Schaffgotsch, pierwsza małżonka Jakuba Wejhera. Wewnątrz ołtarz z obrazem przedstawiającym matkę pomagającą Jezusowi w niesieniu krzyża.
XVI. Kaplica Szymona z Cyreny. W roli fundatorów tej kaplicy wystąpili dworzanie Jakuba Wejhera. Powstała otwarta budowla, zadaszona dopiero pod koniec XIX wieku. W kaplicy Szymon Cyrenejczyk pomagający w niesieniu krzyża.
XVII. Kaplica Weroniki . Kaplicę ufundowała Anna Teresa, córka Jakuba Wejhera z pierwszego małżeństwa. Początkowo kaplica otwarta, zadaszenie powstało pod koniec XIX wieku. Rzeźba przedstawia Weronikę z chustą.
XVIII. Brama Łez – drugi upadek. Kaplicę ufundował Jakub Wejher. Obiekt nawiązuje do bramy na zachodzie Jerozolimy, przez którą wyprowadzano skazańców w stronę Golgoty. W ścianach 22 wgłębienia – symbole uronionych łez. W bramnej przybudówce obraz na blasze cynkowej z przedstawieniem drugiego upadku Chrystusa.
XIX. Kaplica Płaczących niewiast . Kaplicę ufundował Jakub Wejher. Na ścianie obraz odnowiony w 1953 roku przedstawiający płaczące niewiasty.
XX. Kaplica Trzeciego upadku Chrystusa. Kolejna kaplica fundacji Jakuba Wejhera. Na suficie autentyczne malowidła z przedstawieniem aniołów z narzędziami Męki Pańskiej. Zostały odkryte dopiero po II wojnie światowej podczas renowacji kaplicy.
XXI. Kaplica Obnażenia z szat. Kapliczkę ufundowała Joanna Katarzyna z Radziwiłów. Wewnątrz malowidło ścienne nieznanego autora, przedstawia odartego z szat Chrystusa i rzymskich żołnierzy.
XXII. Kaplica Przybicia do krzyża. Kaplicę ufundował Jakub Wejher. Wewnątrz malowidło ścienne z przedstawieniem przybijanego do krzyża Chrystusa.
XXIII. Kościół Trzech Krzyży – jedna z najwspanialszych budowli Kalwarii Wejherowskiej, ufundowana przez Annę Wejherównę. W elewacji świątyni wyraźne pęknięcie nawiązujące do rozerwanej zasłony w świątyni jerozolimskiej tuż po śmierci Chrystusa. Pęknięcie zostało też przedstawione wewnątrz świątyni, tam dzieli panoramiczny obraz ze sceną podnoszenia krzyża.
XXIV. Kaplica Matki Bożej Bolesnej. Kaplicę ufundowała Joanna Katarzyna z Radziwiłów, druga małżonka Jakuba Wejhera. Przebudowana w połowie XIX wieku, wewnątrz Pieta, czyli Matka Boża bolejąca nad ciałem zmarłego syna.
XXVI. Kaplica Grobu Chrystusa. Kamienną budowlę ufundowała Anna Konstancja, bratanica Jakuba Wejhera. Materiał budowlany sprowadzono z dalekiego Krakowa, a sama kaplica przypomina grób Chrystusa z Kalwarii Zebrzydowskiej. Wewnątrz obraz przedstawiający zdjęcie Chrystusa z krzyża.
XXVII. Brama Oliwska. Powstała na początku XVIII wieku z fundacji Jerzego Piotra Przebendowskiego. Przy bramie witano pielgrzymki ściągające od strony cysterskiej Oliwy.
