Pomnik rotmistrza Witolda Pileckiego został odsłonięty w 2019 roku, nieprzypadkowo uroczystość odbyła się w dniu 17 września, w 80. rocznicę agresji Związku Radzieckiego na Rzeczpospolitą.
Atak sowiecki był dopełnieniem zawartego niespełna miesiąc wcześniej paktu Ribbentrop-Mołotow, przesądzającego o wybuchu wojny i kolejnym rozbiorze ziem polskich.
Witold Pilecki stał się osobowym symbolem walki i sprzeciwu wobec duszących Polskę dwóch zbrodniczych ideologii, po dziesięcioleciach zapomnienia jego postać odzyskuje należne miejsce w historii i narodowej pamięci.
Lokalizacja pomnika też nie jest przypadkowa, w pobliżu głównego wejścia do Muzeum II Wojny Światowej. Postać rotmistrza już na samym wstępie przypomina o charakterze i zbrodniczej odmienności tego konfliktu.
Witold Pilecki – bohater uratowany przed zapomnieniem
Witold Pilecki urodził się w 1901 roku w rosyjskim Ołońcu i wychowywał w rodzinie pielęgnującej patriotyczne wartości i postawy. W młodości udzielał się jako harcerz, a potem w środowiskach polskiej konspiracji niepodległościowej. Jako kawalerzysta wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, między innymi w decydującej Bitwie Warszawskiej.
Podczas wojny obronnej z września 1939 roku w stopniu rotmistrza służył w szwadronie kawalerii dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty Armii „Prusy”, a potem w 41 Dywizji Piechoty na przedmościu rumuńskim. Następnie czynnie zaangażował się w działalność konspiracyjną, między innymi współorganizował Tajną Armię Polską.
Aktywnie udzielał się w strukturach Związku Walki Zbrojnej i następnie Armii Krajowej. Jesienią 1940 roku ochotniczo przeniknął do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, gdzie prowadził działalność wywiadowczą i organizował struktury obozowego ruchu oporu. Opracowane przez niego raporty udokumentowały planowość oraz rozmach niemieckiej maszynerii zagłady i przeszły do historii jako „Raporty Pileckiego”.
Ryzyko dekonspiracji było coraz większe, dlatego w kwietniu 1943 roku Witold Pilecki podjął udaną próbę ucieczki z tego największego niemieckiego obozu koncentracyjnego.
Major wziął udział w walkach Powstania Warszawskiego, a po zakończeniu II wojny światowej zaangażował się w działalność niepodległościowego podziemia.
Po aresztowaniu został poddany brutalnemu śledztwu i po farsie procesu sądowego skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano w dniu 25 maja 1948 roku w warszawskim więzieniu na Mokotowie.
Sądowy werdykt został uchylony w 1990 roku, ale na przywrócenie tej postaci należnego miejsca w historii i pamięci przyszło czekać kolejnych kilkanaście lat. W 2006 roku prezydent Lech Kaczyński pośmiertnie odznaczył rotmistrza Witolda Pileckiego Orderem Orła Białego, a siedem lat później opisywany oficer został awansowany do stopnia pułkownika.
Odsłonięcie pomnika Witolda Pileckiego w Gdańsku
Upamiętnienie niezłomnego rotmistrza zaproponował dyrektor Muzeum II Wojny Światowej dr Karol Nawrocki. W kwietniu 2019 roku jury konkursowe pod przewodnictwem prof. Stanisława Radwańskiego wybrało projekt zaproponowany przez Studio Rzeźby Macieja Jagodzińskiego-Jagenmeer z Torunia.
W pomniku zawiera się sporo ważnej symboliki. Pomnikowy cokół nawiązuje kształtem do charakterystycznej wieży pobliskiego muzeum. Postać rotmistrza emanuje energią, zdecydowaniem i wyrazistą negacją totalitarnego zła. Taką postawę podkreśla gest odrzucenia obozowej czapki. Posąg jest ustawiony na krawędzi cokołu, co symbolizuje życiową postawę rotmistrza, jego wędrówkę między życiem i śmiercią, na granicy wolności i totalitarnego zniewolenia.
W uroczystości odsłonięcia udział wzięli przedstawiciele władz lokalnych i centralnych, kombatanci i działacze opozycyjni z okresu PRL. Po wygłoszeniu okolicznościowych przemówień odczytano między innymi list córki rotmistrza pani Zofii Pileckiej-Optułowicz oraz prezydenta RP Andrzeja Dudy. Następnie opisywany pomnik został poświęcony przez ks. abpa Sławoja Leszka Głódzia.
Koszty upamiętnienia zostały pokryte z dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
