Szlaki

Gdański Szlak Wodociągowy

InfoGdansk
7 września, 2020
Zdjęcie: Wnętrze Zbiornika Wody Stary Sobieski.

System wodociągowy odgrywa podstawową rolę w funkcjonowaniu współczesnych miast, ale jego prawdziwe znaczenie jest doceniane tylko w trakcie dłuższych awarii i wynikających z nich przerwach w dostępności do bieżącej wody. Warto więc odwiedzić obiekty Gdańskiego Szlaku Wodociągowego, poznać historię, rozwój i znaczenie miejskiego systemu zaopatrzenia w wodę.

Na szlaku trzy obiekty techniczne: najstarszy z nich Zbiornik Wody Stara Orunia, Zbiornik Wody Stary Sobieski oraz nowoczesna wieża ciśnień „Kazimierz” z Wyspy Sobieszewskiej. W każdym z tych miejsc kontakt z realną historią oraz wystawy lub opowieści dotyczące wielu wątków związanych z zaopatrzeniem miasta w wodę.

Szlak powstał dzięki wykorzystaniu środków z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020.

Sanitarna rewolucja. Krótka historia gdańskiej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej

Zaczątki systemowego zaopatrzenia miasta w wodę powstały za czasów Zakonu Krzyżackiego. Wielkim nakładem pracy i środków zbudowano wtedy Kanał Raduni, z którego czerpano wodę pitną, ale którym odprowadzono też miejskie ścieki. Utrzymanie czystości tej wody łatwe więc nie było, problem utrudniały działające przy kanale zakłady produkcyjne.

Od 1536 roku wodę pitną na miejskie potrzeby czerpano z jeziora Jasień, a u zbiegu Kanału Raduni i Potoku Siedleckiego działał tak zwany Wasserkunst – pomysłowość i rozmach tej stacji pomp zadziwiały wielu odwiedzających Gdańsk gości.

Z użyciem wspomnianego Kunsztu Wodnego woda była rozprowadzana do wielu mniejszych ujęć na obszarze miasta.

Jakość tej wody nadal pozostawiała sporo do życzenia, z czego jednak nie zdawano sobie sprawy, na odkrycie świata mikrobów i ich chorobotwórczego działania trzeba było czekać aż do XIX stulecia. Ponadto związek między ogólnym stanem sanitarnym a zdrowotnością przez długie stulecia nie był właściwie rozumiany.

Największa epidemia w dziejach Gdańska (1709 rok) zgasiła życie niemal połowy mieszkańców miasta, a jej początkowym ogniskiem były najprawdopodobniej okolice ujścia Kanału Raduni do Motławy

W kolejnym stuleciu epidemie nawiedziły Gdańsk aż 14 razy. Ponieważ rozumiano już znaczenie czystości, plany budowy nowoczesnej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej były coraz bliższe realizacji.

Projekt zaopatrzenia miasta w wodę opracował Eduard Wiebe, który wybitnie zasłużył się przy budowie jednej z pierwszych niemieckich linii kolejowych, a potem interesował się sanitarną obsługą wielkich aglomeracji miejskich.

Eduard Wiebe zaproponował pobór wody z Pręgowa, następnie jej przesył z wykorzystaniem dogodności ukształtowania terenu. Gromadzona w oruńskim zbiorniku woda miała być następnie dystrybuowana na obszarze gdańskiego Śródmieścia. Na tym nie koniec, Eduard Wiebe zaplanował też odbiór ściekowej wody i jej ciśnieniowy przesył na nadmorskie pola irygacyjne w okolicy Stogów.

Ten kompleksowy projekt został zrealizowany w latach 1869-71 z zaangażowaniem firmy „J. und A. Aird” z Berlina. Nowoczesny i funkcjonalny układ był z uznaniem komentowany i podziwiany przez gości z wielu krajów Europy.

Gdańska sieć wodociągowo-kanalizacyjna przetrwała wojenne katastrofy, a wiele związanych z nią pierwotnych obiektów funkcjonuje do czasów obecnych. Przykładem zabytkowa przepompownia ścieków z Ołowianki.

Gdański Szlak Wodociągowy świetnie nawiązuje do tych pionierskich czasów budowy miejskiej nowoczesności.

Proponujemy zwiedzanie obiektów z zachowaniem chronologii ich powstania.

Zbiornik Wody Stara Orunia

Obiekt powstał w 1869 roku z wykorzystaniem zbocza wzgórza oruńskiego. Do zbiornika grawitacyjnie spływała woda z oddalonego o kilkanaście kilometrów ujęcia w Pręgowie. Wewnątrz jedenaście naw ze sklepieniem kolebkowym, a malownicze arkady nasuwają skojarzenie z wiekowym i tajemniczym obiektem sakralnym.

W zbiorniku mieściło się ok. 4,5 tys. m³ wody, która była następnie rozsyłana na obszarze gdańskiego Śródmieścia.

Po przeprowadzeniu niezbędnych prac remontowych zbiornik został udostępniony turystom w 2018 roku.
Ze względu na ochronę hibernujących w zbiorniku nietoperzy, jego zwiedzanie jest możliwe tylko od czerwca do sierpnia. I jak najbardziej słusznie, w tym chłodnym i ciemnym wnętrzu znajduje się największa zimowa kolonia nietoperzy na Pomorzu Gdańskim.

Konieczna jest wcześniejsza rezerwacja zwiedzania online.

INFORMACJE
Zbiornik Wody Stara Orunia;
ul. Kampinoska 61, 80-180 Gdańsk;
szlak.gda.pl/zbiornik-wody-stara-orunia
Zwiedzanie obiektu: czerwiec-sierpień

 

Zbiornik Wody Stary Sobieski

Obiekt powstał w 1911 roku jako żelbetonowy zbiornik na planie koła o średnicy prawie 50 metrów. Wewnątrz kilka współśrodkowych przestrzeni o łącznej pojemności 5 tys. m³. Wkomponowanie takiego monolitu w wysoko wypiętrzone wzgórze było wielkim osiągnięciem inżynierii budowalnej.

Wewnątrz zbiornika zobaczyć można wystawę „Woda dla pokoleń – historia gdańskich wodociągów” ciekawie opowiadającą o wielowiekowych staraniach o zaopatrzenie miasta w dobrej jakości wodę pitną.

Zwiedzających zdumiewa niezwykły efekt echa, bo głośne dźwięki utrzymują się przez prawie 10 sekund.

Patronem zbiornika jest król Jan III Sobieski, który latem 1677 roku odwiedził pobliski dwór Zachariasza Zappio i z zachwytem komentował piękno pobliskiej przyrody. Stąd też nazwa Królewska Dolina – do dzisiaj funkcjonujące określenie tej ciekawej okolicy.

Zwiedzanie zbiornika po obowiązkowej rejestracji online.

INFORMACJE
Zbiornik Wody Stary Sobieski;
ul. Sobieskiego 4, 80-219 Gdańsk;
szlak.gda.pl/zbiornik-wody-stary-sobieski
Zwiedzanie obiektu: maj-wrzesień

 

Zbiornik Wody „Kazimierz”

Budowa nowoczesnej wieży ciśnień dobiegła końca w 2015 roku, inwestycja unormowała wodociągowe ciśnienie na terenie Wyspy Sobieszewskiej. Poprawa ułatwiła mieszkańcom życie, usprawniła też prowadzenie ewentualnych akcji straży pożarnej. Temat ciśnienia wody jest w takich sytuacjach niemożliwy do przeceniania.

Nazwa obiektu nawiązuje do pana Kazimierza Behlke, który jako wieloletni pracownik miejskiej infrastruktury wodociągowej dał się poznać od możliwie najlepszej zawodowej i osobistej strony.

Obiekt pełni funkcję nowoczesnej wieży ciśnień, wewnątrz również ciekawe wystawy dotyczące zagadnień hydrotechnicznych oraz przyrodniczego bogactwa okolicy.

Z tarasu widokowego podziwiać można panoramę skomponowaną z Wyspy Sobieszewskiej i Zatoki Gdańskiej. Zwiedzanie obiektu po wcześniejszej rezerwacji online.

INFORMACJE
Zbiornik Wody Kazimierz;
ul. Lazurowa, 80-680 Gdańsk;
szlak.gda.pl/zbiornik-wody-kazimierz
Zwiedzanie obiektu: maj-wrzesień

 

Na terenie Gdańska również inne obiekty związane z systemem wodnego zaopatrzenia. Ze względu na ich eksploatacyjne wykorzystanie możliwości ich zwiedzania są bardzo ograniczone.

Takim obiektem jest Oczyszczalnia Ścieków Gdańsk-Wschód, ciekawa też zabytkowa i nadal działająca przepompownia ścieków z gdańskiej Ołowianki.

Galeria Gdański Szlak Wodociągowy - fotografie