Przy pierwszym wrażeniu teren tak zwanych Sączków nie wyróżnia się na tle innych nadmorskich obszarów Gdańska. W rzeczywistości jednak rozległe łąki z wydmowym lasem w tle odegrały ważną rolę w dziejach zrywającego się do nowoczesności miasta.
Warto obszar Sączków odwiedzić, malownicza okolica jest coraz bardziej ściskana napierającą zabudową magazynową i tego obszaru z roku na rok ubywa.
Sączki – pierwsza gdańska oczyszczalnia ścieków
Łąki położone na granicy Wisłoujścia i Stogów były przez wiele stuleci wykorzystywane jako pastwiska i składowiska siana.
Dopiero druga połowa XIX wieku przyniosła zgoła odmienne wykorzystanie, związane z budową nowoczesnej miejskiej sieci wodociągowej. Stan sanitarny miasta napawał coraz większym niepokojem, brak dostępu do czystej wody był przyczyną powtarzających się epidemii. Temat budowy nowoczesnej i odpowiadającej potrzebom sieci wodociągowo-kanalizacyjnej zainicjował nadburmistrz Leopold Winter , a projekt nowatorskiego i śmiało pomyślanego przedsięwzięcia opracował Eduard Friedrich Wiebe – urodzony na Żuławach wybitny projektant i inżynier.
Nowoczesny układ kanalizacyjny powstał w latach 1869-1871. Z ujęcia wodnego w Pręgowie doprowadzono wodę do wielkiego zbiornika na szczycie oruńskiego wzgórza, następnie woda była dystrybuowana po obszarze gdańskiego Śródmieścia. Nowoczesny projekt objął też utylizację ścieków, które z wykorzystaniem przepompowni na Ołowiance były tłoczone na tereny Rieselfeld, czyli opisywanych w tym artykule Sączków. Niemiecki czasownik „rieseln” oznacza „sączyć się”, zatem nazwa celnie wskazywała nowe zastosowanie tego nadmorskiego obszaru.
Zobacz też – Sztuka Sushi: Tradycja i Nowoczesność na Twoim Talerzu
Na opisywanym terenie urządzono pola filtracyjne, na których ścieki były z użyciem naturalnych warstw piasku filtrowane i następnie odprowadzane do koryta Martwej Wisły. Powierzchnia filtracyjnego obszaru wynosiła początkowo 180 hektarów, a na początku XX wieku została powiększona i obejmowała 300 hektarów.
Skuteczność tak prowadzonej filtracji była całkiem wysoka, ścieki oczyszczano z 80% azotanów i w zadowalającym stopniu z fosforanów. Infrastruktura składała się z osadników wstępnych, wybetonowanego kanału głównego i węższych rowów rozprowadzających zanieczyszczoną wodę na poszczególne sekcje filtracyjne.
Na tym nie koniec. Zużyte warstwy filtracyjnego piasku pełniły funkcje nawozu, którego nie żałowano w pobliskim gospodarstwie rolnym. Na jego terenie uprawiano zboża oraz rośliny strączkowe i to z całkiem przyzwoitym skutkiem. Sprowadzeni z Frankfurtu eksperci nie stwierdzili żadnych uchybień smakowych.
Do tego sanitarnego obszaru prowadziła z Ołowianki rura o średnicy 575 mm i długości 3 km.
Pola filtracyjne mogły w ciągu doby przyjąć 22 tys. m³ ścieków i z taką wydajnością skutecznie obsługiwały gdańskie Śródmieście, potem również obszary Wrzeszcza i Nowego Portu.
Sączki (Reiselfeld) stanowiły więc ważną sekcję gdańskiego systemu wodociągowo-kanalizacyjnego, bardzo też istotną dla rodzącej się powoli świadomości konieczności ochrony przyrody.
Zobacz też – Domowy hotel dla psów i kotów w Gdańsku: osobista opieka jako czynnik wyróżniający jakość usług
Opisywane pola filtracyjne były jednym z pierwszych takich rozwiązań w Europie (po Londynie i Hamburgu) i ciekawie podkreśliły nowatorstwo i pionierską odwagę w gdańskich dążeniach do nowoczesności.
Pod koniec I wojny światowej w północnej części opisywanego obszaru powstały betonowe stanowiska Baterii Wydmowej.
Sączki – schyłek funkcji sanitarnych
Po zakończeniu II wojny światowej filtracyjne funkcje tych terenów zostały podtrzymane, jednak w związku z rozwojem przestrzennym Gdańska archaiczność tego rozwiązania była coraz bardziej oczywista.
Objętość przesyłanych ścieków znacznie przekraczała wydajność pól filtracyjnych, wielokrotnie nadmiarowe ścieki przelewały się na zewnątrz i dewastowały pobliską przyrodę.
Fortyfikacje na terenie Sączków.
Dlatego od końca lat 70-tych większość gdańskich ścieków komunalnych kierowano do nowej oczyszczalni Gdańsk-Wschód. Od tej pory Sączki obsługiwały potrzeby lokalnej sieci kanalizacyjnej.
Wspomniana dekada przyniosła też wiele innych zmian. Najpierw w pobliżu wyrosła zabudowa i infrastruktura Portu Północnego, potem do akcji przystąpili kopacze bursztynu, którzy usiali obszar Sączków gęstą siecią głębokich kraterów i w ten sposób obniżyli wydajność filtracyjną tego terenu.
W sierpniu 1992 roku na terenie Sączków wybuchł pożar, którego gaszenie ze względu na eksplodujące niewypały było wyjątkowo trudne.
Dwa lata później opisywane pola filtracyjne zostały ostatecznie zamknięte, za sprawą złomiarzy błyskawicznie zniknęła nadająca się do sprzedaży metalowa infrastruktura tego ciekawie zapisanego w gdańskiej historii obiektu.
Ciekawe miejsca na terenie Sączków
Pozostałości pól filtracyjnych
W przestrzeni Sączków nadal można znaleźć ślady dawnych funkcji sanitarnych – przede wszystkim resztki betonowego kanału rozprowadzającego ścieki na poszczególne poletka filtracyjne. Dawne przeznaczenie obszaru można też odczytać z wykorzystaniem Google Maps.
W oddali infrastruktura portowa.
Szlak Fortyfikacji Nadmorskich
Przez obszar Sączków prowadzi ciekawy Szlak Fortyfikacji Nadmorskich, którego trasa rozpoczyna się w centrum Stogów i kończy w Górkach Zachodnich. Szlak nieprzypadkowo prowadzi przez Sączki, bo na tym terenie znajdują się nieźle zachowane pozostałości Baterii Wydmowej zbudowanej pod koniec I wojny światowej.
Bateria Wydmowa
Baterię planowano uzbroić w dwa działa kalibru 24 cm (K.L/40M16), ale ze względu na zakończenie I wojny światowej i późniejszą demilitaryzację Gdańska – tych zamierzeń nie zrealizowano.
Do Baterii Wydmowej prowadzi odgałęzienie Szlaku Fortyfikacji Nadmorskich.
Przyroda
Bez wątpienia warta pamięci i uwagi, bo ze względu na dynamiczny przyrost funkcji portowych – Sączki powoli stają się taką przyrodniczą enklawą w zmechanizowanym i zurbanizowanym otoczeniu. Warto więc zapamiętać i docenić malownicze kompozycje łąk, wydm i nadmorskiego lasu.
Port Północny
Budowa zewnętrznie zlokalizowanego zespołu portowego rozpoczęła się pod koniec lat 60-tych ubiegłego stulecia i wyraźnie przyspieszyła w kolejnej dekadzie. Powstał największy polski zespół portowy z wielkim potencjałem dalszego rozwoju, czego przykładem późniejsza budowa wielkiego terminala kontenerowego DCT. W związku z działaniem portu rozwija się infrastruktura magazynowa, która coraz mocniej napiera na tereny Sączków i okolic.
