Bez wątpienia był jednym z najwybitniejszych dyplomatów w polskiej historii. Jego skuteczność działania oraz łatwość nawiązywania sensownych kontaktów powinny być wzorem dla obecnych polityków i urzędników.
Urodził się w Gdańsku w 1485 roku, w rodzinie o niemieckim pochodzeniu. Zaradność była z pewnością silnie wpisana w tę ciekawą familię – dziadek Dantyszka po finansowych zawirowaniach utrzymywał się z powroźnictwa, ale już ojciec jako prężny kupiec i piwowar dorobił się znacznej fortuny.
Udział Jana Dantyszka w zjeździe wiedeńskim
Połączenie rodzinnej zamożności, energii i zaradności dały młodemu Johanesowi dobry start życiowy. Po ukończeniu szkoły parafialnej w Grudziądzu podjął studia w Greifswaldzie, akademicką naukę kontynuował w Krakowie. Edukację przerwał, jednak na brak zajęć nie narzekał– udzielał się jako pomocnik pisarza na dworze króla Jana Olbrachta, następnie wiedzą i sprytem wspierał kancelarię Jana Łaskiego. W latach 1504-1505 ponownie występował w służbie królewskiej – reprezentował polskiego monarchę na zjazdach stanów Prus Królewskich.
Ciekawym etapem kariery Dantyszka była podróż po obszarach Europy i Azji Mniejszej, w jej trakcie zyskał na towarzyskiej ogładzie, do perfekcji doprowadził umiejętność nawiązywania kontaktów, poszerzył też znajomość obcych języków.
Naturalnym był więc udział w zjeździe wiedeńskim, gdzie trzej monarchowie (Zygmunt Stary, cesarz Maksymilian I Habsburg i Władysław II Jagiellończyk) dyskutowali o kształcie Europy Środkowo-Wschodniej. Było to wielkie wyróżnienie, potwierdzające kwalifikacje Dantyszka. Warto przypomnieć – nie wywodził się ze szlachty, a jednak wybił się z tłumu szlacheckich rówieśników. Pewnie duża w tym zasługa napotykanych przez niego ludzi, którzy umiejętnościom i kwalifikacjom potrafili przypisać większe znaczenie niż pochodzeniu i herbowej ornamentyce.
Po historycznym spotkaniu Dantyszek pełnił funkcję królewskiego posła na cesarskim dworze, reprezentował też Królestwo Polskie wobec Republiki Weneckiej.
Uczestniczył w negocjacjach dotyczących praw majątkowych Izabeli Aragońskiej, teściowej polskiego króla, a w latach 1519-1521 wziął udział w ostatniej wojnie polsko-krzyżackiej. Aktywnością mógłby obdzielić co najmniej kilka urzędniczych karier. Dyplomatycznych wyczynów Dantyszka na tym nie koniec. W latach 1522-23 odbył podróż po krajach Europy, odwiedził m.in. dwór angielskiego króla Henryka VIII. Podróże i interesujące znajomości poszerzyły intelektualne horyzonty gdańszczanina, pewnie dlatego w bardzo rozsądny sposób podszedł do kwestii reformacji.
Jan Dantyszek został pierwszym polskim ambasadorem na cesarskim dworze
Opowiadał się za naprawą i uzdrowieniem kościoła katolickiego, te bardzo ważne zainteresowania znalazły odbicie w wymianie listów z Erazmem z Rotterdamu. W 1524 roku Dantyszek dobrze sprawdził się w trudnej i delikatnej misji dyplomatycznej polegającej na przejęciu majątku po zmarłej Bonie. W uznaniu zasług został mianowany pierwszym w polskiej historii ambasadorem na dworze cesarskim. Z tych zadań dobrze wywiązywał się przez kolejnych 7 lat. Ponownie zaskakiwał sprytem, zaradnością i skutecznością działań. Potwierdził też wspomnianą umiejętność nawiązywania niebanalnych kontaktów i relacji. Tu ciekawostka – jako pierwszy polski dyplomata stosował szyfrowaną korespondencję.
W 1532 roku na własną prośbę wrócił do Polski. Po przyjęciu święceń kapłańskich zaangażował się w działalność duszpasterską, najpierw jako proboszcz gdańskiego kościoła Mariackiego, potem w roli biskupa chełmińskiego i następnie warmińskiego.
Lidzbark Warmiński stał się dzięki niemu jednym z najważniejszych ośrodków na kulturalnej mapie Polski.
Dantyszek utrzymywał korespondencyjne kontakty z wieloma wybitnymi i wpływowymi osobistościami, np. wspomnianym Erazmem z Rotterdamu, Georgiusem Sabinusem, Hernanem Cortesem. Listy wymieniał z ok. 650 ważnymi osobami, decydującymi o kształcie ówczesnej Europy. Czy jest druga taka postać w historii polskiej dyplomacji?
Jan Dantyszek zmarł w 1548 roku, pochowany został we Fromborku. W Gdańsku jest upamiętniony nazwą ulicy w dzielnicy Aniołki oraz patronatem nad wagonem tramwajowym Pesa Swing nr 1024. Do postaci wybitnego dyplomaty nawiązuje też Góra Dantyszka – morenowe wzniesienie z obszaru Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.
