InfoGdańsk

W tę gotycką świątynię wpisuje się wyjątkowo wiele wątków gdańskiej historii. Pierwszy kościół pod wezwaniem św. Mikołaja powstał prawdopodobnie ok. 1185 roku przy skrzyżowaniu szlaku kupieckiego i drogi prowadzącej do gdańskiego grodu. Świątynię odwiedzała miejscowa ludność oraz kupcy i żeglarze – coraz bardziej zainteresowani nadmotławską osadą.

Przy kościele św. Mikołaja powstał klasztor dominikański

W styczniu 1227 roku książę Świętopełk przekazał świątynię dominikanom, których do grodu sprowadził Jacek Odrowąż. Ten wybitnie zasłużony zakonnik jest jedynym polskim świętym pokazanym w rzymskiej kolumnadzie przy Placu św. Piotra. Obecność dominikanów podniosła rangę gdańskiego grodu, czego dowodem przywilej odpustowy udzielony przez papieża Aleksandra IV na dzień 4 sierpnia. Od tej pory do Gdańska na początku tego miesiąca ściągały tłumy pielgrzymów, uroczystościom towarzyszył targi – tradycja jest kontynuowana do dzisiaj, ze znacznie większym naciskiem na komercyjny nurt wydarzenia.

Pierwszy kościół dominikański zlokalizowany był na północ od obecnej świątyni, na jego pozostałości natknięto się podczas gruntownego remontu Hali Targowej. Apogeum rozwoju przypadło na schyłek XIII wieku, w konwencie udzielało się około dwustu braci, a okolica była prężnie działającą osadą klasztorną.

Świątynia prawdopodobnie poważnie ucierpiała jesienią 1308 roku podczas nieoczekiwanej pacyfikacji Gdańska przez wojska krzyżackie. Do budowy nowego kościoła przystąpiono dopiero w 1348 roku, temat realizowano dość długo, bo dopiero w 1487 roku założono gwiaździste sklepienia.

W XVI stuleciu klasztor był dwukrotnie dewastowany i plądrowany: na początku reformacyjnego przesilenia oraz w 1577 roku, gdy na klasztornych dobrach mieszczanie wyładowali niechęć wobec króla Batorego i Rzeczypospolitej. Dziesięć lat później (X 1587) w tej świątyni rozegrało się zgoła odmienne wydarzenie, bo Zygmunt III Waza otrzymał w niej akt elekcji na tron Rzeczypospolitej. Tak rozpoczęło się wyjątkowo długie panowanie, różnymi wątkami splątane z dziejami nadmotławskiego miasta.

W 1657 roku w kościele pochowano Jakuba Wejhera, który przeszedł do historii jako założyciel Wejherowa, fundator niezwykłej kalwarii i wierny żołnierz króla Jana Kazimierza. Rok później jego szczątki zostały przeniesione do wejherowskiego kościoła św. Anny.

Kościół św. Mikołaja przetrwał bez zniszczeń schyłek II wojny światowej

Działalność gdańskich dominikanów ustała w pierwszej połowie XIX stulecia. Podczas oblężenia miasta (1813) dominikański klasztor przepadł w pożarze, a w roku 1834 władze pruskie postanowiły o kasacie konwentu. Dominikanie po przeszło sześciu wiekach opuścili Gdańsk, od tej pory kościół pełnił funkcje parafialne. Na szczęście nie był to definitywny koniec dominikańskiej obecności w Gdańsku, zakonnicy w białych habitach wrócili nieco ponad sto lat później.

Kościół św. Mikołaja szczęśliwie przetrwał wiosnę 1945 roku, być może świątynię ocaliła odwaga księdza Bruskiego, mówiło się też o respekcie prawosławnych Rosjan wobec patrona świątyni. To jedyny kościół gdańskiego Śródmieścia niezniszczony działaniami wojennymi.

Do dzisiaj zachowała się gotycka bryła świątyni, ozdobiona od strony zachodniej efektownymi sterczynami. Do wnętrza kościoła prowadzą dwie bramy widoczne od strony południowej. Wewnątrz niezwykła kompozycja gotyckiej, renesansowej i barokowej sztuki sakralnej.

Zabytki sakralne w gdańskim kościele św. Mikołaja

Wielopoziomowy ołtarz główny powstał w 1643 roku. Najważniejszym motywem tego dzieła jest postać św. Mikołaja klęczącego przed Chrystusem, z jego rąk święty otrzymuje księgę, na głowę patrona Matka Boża wkłada mitrę. Owalne malowidła przedstawiają św. Dominika i św. Franciszka, do tego rzeźbiarskie wyobrażenie innych ważnych dla chrześcijaństwa postaci: św. Stanisława z Piotrowinem, św. Wojciecha z wiosłem, św. Jacka Odrowąża z figurką Madonny, św. Kazimierza-królewicza oraz bł. Czesława Odrowąża. Ołtarzową kompozycję wieńczy Madonna w promienistej mandorli. Opisywany ołtarz to wybitne dzieło sztuki sakralnej z pogranicza renesansu i baroku.

Wewnątrz również dwanaście ołtarzy bocznych, każdy z nich to dzieło wysokiej klasy. Warto zwrócić uwagę na ołtarz św. Róży z Limy z obrazem tej postaci autorstwa znakomitego Andreasa Stecha. W nawie południowej XVIII-wieczna kropielnica w kształcie kielicha wykonana z czarnego marmuru. Nieco dalej chrzcielnica z tego samego okresu, cynową czaszę wpierają czterej Ewangeliści.

Najstarsze zachowane dzieła sztuki powstały w XV stuleciu, to między innymi gotycka Pieta z początku tego wieku wystawiona w kaplicy św. Jacka. Niewiele później (ok. 1430 roku) powstały malowidła na północnej ścianie prezbiterium, zachowane polichromie przedstawiają Mękę Pańską. Wątki gotyckiej sztuki znaleźć też można w tablicowym obrazie Matki Bożej z Dzieciątkiem, malowidło pochodzi z ok. 1466 roku.

Wewnątrz zachowała się ciekawa kolekcja płyt nagrobnych, jedna z nich upamiętnia krzyżackiego rycerza Kaspra Wulfsteina z Turyngii. Na osobne potraktowanie zasługuje ikona Matki Bożej Zwycięskiej, dzieło powstało pod koniec XIV wieku i jest prawdopodobnie najstarszym w Polsce wizerunkiem maryjnym o bizantyjskim pochodzeniu. Na wniosek króla Augusta II papież Benedykt XIV dokonał koronacji ikony. Po wojnie ikonę przywieźli do Gdańska dominikanie z lwowskiego klasztoru, bezcenny obraz umieszczono w dawnym ołtarzu Bractwa Różańcowego.

W 1929 roku kościół św. Mikołaja został wyróżniony honorowym tytułem Bazyliki Mniejszej. W kwietniu 1945 roku świątynię ponownie objęli ojcowie dominikanie i uczynili z kościoła jeden z najważniejszych ośrodków duszpasterskich w Gdańsku.

Pod koniec 2018 roku zauważono postępujące spękania kościelnych sklepień, świątynia została zamknięta, a nabożeństwa przeniesiono do pobliskiego kościoła św. Jana.