Pomnik w formie wielkiego głazu upamiętnia żołnierzy niepodległościowego podziemia, którzy po zakończeniu II wojny światowej stawili opór postępującej sowietyzacji i podporządkowaniu Polski wpływom Związku Radzieckiego.
W sytuacji narastającego terroru i obojętności państw zachodnich podjęta walka nie miała szans powodzenia. Opór pokazał jednak przywiązanie do idei patriotycznych i niepodległościowych, a postępy w budowie polskiego totalitaryzmu nie były tak szybkie i oczywiste jak w Moskwie oczekiwano.
Pomnik Żołnierzy Wyklętych przy Cmentarzu Garnizonowym
Pomnik powstał dzięki zbiórkom społecznym oraz finansowemu wsparciu ze strony Grupa Energa.
Odsłonięcie odbyło się 4 sierpnia 2018 roku z udziałem między innymi przedstawicieli Światowego Związku Armii Krajowej, gdańskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej oraz Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Żołnierzy Wyklętych. Uroczystości asystowała kompania honorowa 49. Bazy Lotniczej oraz Orkiestra Morskiego Oddziału Straży Granicznej.
Na czterdziestotonowym głazie zobaczyć można wizerunek żołnierza wykonany na podstawie zdjęcia Henryka Wieliczki „Lufy” z 5. Wileńskiej Brygady AK.
Pomnikowy cokół zdobi inskrypcja:
Pomnik powstał według koncepcji prof. Macieja Świeszewskiego, widoczną na kamieniu postać wyrzeźbił Stanisław Mikulski, natomiast Leon Czerwiński przygotował ogromny kamień do dalszej pomnikowej obróbki.
Pomnik Żołnierzy Wyklętych zobaczyć można u zbiegu ulic 3 Maja i gen. H. Dąbrowskiego, zatem w pobliżu Cmentarza Garnizonowego, na którym znajdują się groby Danuty Siedzikówny 'Inki” oraz Feliksa Selmanowicza „Zagończyka”. Wspomniani żołnierze działali w 5. Wileńskiej Brygadzie AK, pod koniec sierpnia 1946 roku zostali straceni w gdańskim Areszcie Śledczym. Postać sanitariuszki „Inki” upamiętnia też pomnik przy oruńskim skwerze poświęconym tej właśnie postaci.
Zobacz więcej – pomnik Danuty Siedzikówny „Inki”
Podczas uroczystości odsłonięcia odbyło się również wręczenie medali Pro Patria, którymi uhonorowano zasługi w kultywowaniu pamięci o walce o niepodległość ojczyzny.
Żołnierze Wyklęci – walczyli do końca
Według orientacyjnych szacunków w powojenną działalność niepodległościową zaangażowało się ok. 200 tys. Polaków. Część z nich walczyła z bronią u boku, inni zapewniali aprowizację i zakwaterowanie, kolejni prowadzili działalność wywiadowczą i propagandową.
Akcje polskiego podziemia były w większości wymierzone w formacje Urzędu Bezpieczeństwa, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Milicji Obywatelskiej. Do zdławienia antykomunistycznego podziemia przyczyniły się narastający terror, fałszywe amnestie, konsolidacja reżimu i obojętność państw zachodnich. Ostatni akt oporu rozegrał się jesienią 1963 roku, gdy w obławie na Lubelszczyźnie zginął Józef Franczak ps. „Lalek” z oddziału kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka”.
Cele i charakter polskiego powojennego ruchu niepodległościowego zostały zafałszowane przez wieloletnie zabiegi komunistycznej propagandy. Dopiero w 2011 roku dzień 1 marca został ustanowiony Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych.
