Dzień 1 marca upamiętnia bohaterską i bezkompromisową postawę kilkuset tysięcy Polaków, którzy po zakończeniu II wojny światowej czynnie sprzeciwili się postępującej sowietyzacji kraju.
W 1945 roku w konspiracji udzielało się ok. 200 tys. osób o różnych zapatrywaniach politycznych i koncepcjach działania. Niektórzy walczyli z bronią u boku, inni angażowali się w działalność wywiadowczą i propagandową.
Długa droga do upamiętnienia Żołnierzy Wyklętych
Wskutek wieloletnich działań propagandowych skala i znaczenie antykomunistycznego podziemia zostały zafałszowane, droga do przywrócenia tym żołnierzom należnego miejsca w polskiej historii była wyjątkowo długa i wyboista.
Skąd sformułowanie „Żołnierze Wyklęci”? Określenie zostało po raz pierwszy użyte w 1993 roku na wystawie „Żołnierze Wyklęci – antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 r.” zorganizowanej przez Ligę Republikańską na Uniwersytecie Warszawskim. Do popularyzacji przyczynił się też Jerzy Ślaski, którego książka „Żołnierze Wyklęci” została opublikowana w 1996 roku. Sformułowanie na dobre zakorzeniło się się w potocznym obiegu i celnie oddaje straceńczy charakter powojennego oporu.
Dlaczego upamiętnienie Żołnierzy Wyklętych przypada na dzień 1 marca? W tym dniu 1951 roku w warszawskim więzieniu zamordowano przywódców antykomunistycznego podziemia z IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Życie wtedy stracili: prezes WiN Łukasz Ciepliński, Adam Lazarowicz, Mieczysław Kawalec, Józef Rzepka, Franciszek Błażej, Józef Batory i Karol Chmiel.
Formacje antykomunistycznego podziemia długo czekały na należne upamiętnienie. Dopiero w 2001 roku Sejm RP podjął uchwałę honorująca zasługi żołnierzy grup niepodległościowych. Po upływie niemal dekady opolskie organizacje kombatanckie wystosowały apel o ustanowienie 1 marca Dniem Żołnierzy Antykomunistycznego Podziemia. Inicjatywę wsparł prezes IPN Janusz Kurtyka, wkrótce potem projekt odpowiedniej ustawy wystosował prezydent RP Lech Kaczyński.
W dniu 3 lutego 2011 roku Sejm RP uchwalił ustawę o ustanowieniu dnia 1 marca Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych.
W kolejnych latach w gdańskiej przestrzeni odsłonięto kilka pomników upamiętniających uczestników antykomunistycznego podziemia. W dzielnicy Orunia zobaczyć można pomnik Danuty Siedzikówny 'Inki”, o znaczeniu wolności i walki o szlachetne idee przypomina też pomnik rotmistrza Witolda Pileckiego przy Muzeum II Wojny Światowej.
Natomiast u zbiegu ulic 3 Maja i gen. H. Dąbrowskiego znajduje się pomnik Żołnierzy Wyklętych odsłonięty w sierpniu 2018 roku.
Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” na Pomorzu
Instytut Pamięci Narodowej oddział Gdańsk zaprasza do udziału w tegorocznym upamiętnieniu bohaterów antytotalitarnego sprzeciwu. Program poniżej:
27 lutego (poniedziałek), godz. 12.00
Sala kinowa Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (pl. W. Bartoszewskiego 1)
Pokaz filmu „Żelazny chłopiec”
Film dokumentalny w reż. Andrzeja Ciecierskiego (TVP3 Gdańsk) opowiada o losach Zdzisława Badochy „Żelaznego”.
Organizatorzy: Radio Gdańsk S.A., Muzeum II Wojny Światowej. Wstęp wolny.
27 lutego (poniedziałek), godz. 18.00
Studio Koncertowe Radia Gdańsk (al. Grunwaldzka 18)
Debata „»Inka«, »Łupaszka«, »Żelazny« i inni – Żołnierze Niezłomni” z udziałem: dr Pawła Piotra Warota, ks. dr. Jarosława Wąsowicza SDB, dr. Adama Chmieleckiego
Koncert „Niezłomnym, Niepodległym” w wykonaniu Andrzeja Kołakowskiego
Wstęp na podstawie zaproszeń. Transmisja debaty i koncertu na żywo na antenie Radia Gdańsk
Organizatorzy: Radio Gdańsk S.A., Oddział IPN w Gdańsku. Więcej informacji na naszej stronie.
1 marca (środa), godz. 17.00
Skwer pod pomnikiem Żołnierzy Wyklętych w Gdańsku (skrzyżowanie ulic 3 Maja i gen. J. H. Dąbrowskiego)
Uroczysty Apel Pamięci wraz ze złożeniem kwiatów
Złożenie kwiatów i zapalenie zniczy na grobach Danuty Siedzikówny „Inki” oraz Feliksa Selmanowicza „Zagończyka” na pobliskim Cmentarzu Garnizonowym
1 marca (środa), godz. 18.30
Kościół pw. św. Brygidy w Gdańsku (ul. Profesorska 17)
Msza św. połączona z uroczystością odsłonięcia Serca dla „Inki”
Po nabożeństwie koncert pieśni patriotycznych (wykonanie: Maria Krueger-Milej, Emilia Chyła, Monika Misiąg, Anna Rocławska-Musiałczyk)
3 marca (piątek), godz. 17.00
Dom Podcieniowy Miłocin (Miłocin 8)
Spotkanie „Milicja Obywatelska a Niezłomni” z dr. Michałem Sywulą, autorem książki „Milicja Obywatelska w województwie gdańskim 1945–1949”
Więcej informacji na naszej stronie. Oddział IPN w Gdańsku jest patronem wydarzenia.
Prezentacje wystaw
27 lutego – 27 marca
Kościół św. Brygidy w Gdańsku (ul. Profesorska 6)
Prezentacja wystawy „Żołnierze Wyklęci. Podziemie niepodległościowe 1944–1963” w kościele św. Brygidy w Gdańsku
Organizator: Oddział IPN w Gdańsku, Kościół św. Brygidy w Gdańsku. Wstęp wolny.
Otwarte prelekcje
1 marca (środa), godz. 10.00
Kościół św. Jana Chrzciciela w Giemlicach (Giemlice 12)
Prelekcja dr Daniela Czerwińskiego (IPN Gdańsk) pt. „Żołnierze Wyklęci w powojennej Polsce”
Wstęp wolny.
2 marca (środa), godz. 15.00
Urząd Gminy w Suchym Dębie, sala obrad (ul. Gdańska 17)
Prelekcja dr Daniela Czerwińskiego (IPN Gdańsk) pt. „Żołnierze Wyklęci w powojennej Polsce”
Wstęp wolny.
2 marca (czwartek)
Działdowo
Prelekcja Daniela Sieczkowskiego „Polskie podziemie niepodległościowe po II wojnie światowej”
Organizatorzy: Stowarzyszenie Odnowy Chrześcijańskiej „Pamięć i Tożsamość” w Działdowie, Oddział IPN w Gdańsku.
Konkursy
23 lutego (czwartek)
Gdańsk
V Pomorski Międzyszkolny Konkurs Wiedzy o Żołnierzach Niezłomnych
Organizator: Akademickie Liceum Ogólnokształcące „Lingwista” im. Hymnu Narodowego w Gdańsku.
Więcej informacji na stronie: konkursniezlomni.wixsite.com. Patronem wydarzenia jest Oddział IPN w Gdańsku.
1 marca (środa)
Szkoła Podstawowa nr 9 w Rumi
Konkursy dla uczniów: historyczny-plastyczny, quiz historyczny. Organizatorem wydarzenia jest Krzysztof Murawski, konkursy wspiera Oddział IPN w Gdańsku.
3 marca (piątek)
Gdańsk
X Wojewódzki Konkurs o Żołnierzach Wyklętych
Organizatorem konkursu jest Szkoła Podstawowa nr 65 im. Alfa Liczmańskiego w Gdańsku. Oddział IPN w Gdańsku jest patronem wydarzenia. Więcej informacji na naszej stronie.
Biegi terenowe
1 marca (środa)
Puck
Bieg pamięci Żołnierzy Wyklętych „Tropem Wilczym”
Wydarzenie pod patronatem Oddziału IPN w Gdańsku.
1 marca (środa)
Sztum
IX Rajd Pieszy „Szlakiem Żołnierzy Wyklętych na ziemi sztumskiej”
Wydarzenie pod patronatem Oddziału IPN w Gdańsku. Więcej informacji na stronie organizatorów.
5 marca (niedziela), godz. 12.00
Borzytuchom
„Tropem Wilczym”. Bieg i Marsz Nordic Walking Pamięci Żołnierzy Wyklętych
Organizator: Klub Biegacza „Goch” Bytów. Szczegóły, zapisy, informacje na stronie wydarzenia. Patronem Biegu jest Oddział IPN w Gdańsku.
18 marca 2023, od godz. 9.00
Gdynia Wielki Kack
Gra terenowa „Tropem Wilka”
W planie wydarzenia: gra terenowa, inscenizacja historyczna, grochówka wojskowa, Więcej informacji u głównych organizatorów (szczegóły na plakacie). Patronem wydarzenia jest Oddział IPN w Gdańsku.
Pozostałe wydarzenia
Od 1 marca
Gdańsk
Prezentacja w przestrzeni publicznej Trójmiasta materiałów graficznych i spotu przygotowanych przez Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Gdańsku
