Splot twórczości artystycznej z przestrzenią polityki często prowadzi do napięć i nieporozumień. Zaangażowanie artystów w działalność tych czy tamtych polityków nierzadko spotyka się z dystansem i nieufnością otoczenia, z kolei artystyczna niepokora i odwaga to przepis na niełaskę i gniew ze strony władców czy urzędników.
Sztuka w służbie polityki
Ważnym tematem jest też zagadnienie cenzury, czyli ingerencji oficjalnych władz w treść i sens prezentowanej sztuki. Takie ograniczanie swobody nie ominęło nawet dynamicznej artystycznie Francji. W marcu 1907 roku francuska policja wkroczyła na wystawę paryskiego Salonu Niezależnych i skonfiskowała obraz Bolesława Biegasa “Wojna rosyjsko-japońska”. W uzasadnieniu podano naruszenie zasad dobrego obyczaju i znieważenie głowy państwa. Artysta przedstawił nagich, wzajemnie się szarpiących, cara Mikołaja II i japońskiego cesarza Mutsuhito w towarzystwie obserwatorów – najważniejszych europejskich polityków.
Rok później paryscy stróże prawa znów odwiedzili Salon Niezależnych, francuskim urzędnikom ponownie nie spodobały się obrazy polskiego malarza, tym razem przedstawiające cesarza Wilhelma II. Temat był szeroko komentowany w europejskiej prasie, a sześć lat później niemiecki kajzer wydatnie przyczynił się do podpalenia Europy, zatem Bolesław Biegas stawiając artystyczny znak zapytania wykazał się niemałą intuicją i twórczą odwagą.
W twórczości Bolesława Biegasa mnóstwo pytań o sens i naturę polityki
Na wystawie w gdańskim Muzeum Narodowym prezentacja prac tego wybitnego, przez wiele też lat zapomnianego, artysty.
Bolesław Biegas „Wojna rosyjsko-japońska”
Bolesław Biegas (1877-1954) pochodził z chłopskiej rodziny o wyjątkowo skromnych możliwościach i perspektywach. Wcześnie osierocony imał się przeróżnych zajęć – wypasu bydła czy też pracy w roli stolarskiego i snycerskiego pomocnika. W 1896 roku jego amatorskimi rzeźbami zainteresował się ciechanowski lekarz Franciszek Rajkowski. Doskonałym okiem ujrzał artystyczny talent ludowego rzeźbiarza, następnie wytrwałe pomagał w jego edukacji i organizacji pierwszych wystaw.
Doktor Rajkowski zaangażował się też w szeroko zakrojoną zbiórkę pienieżną, dzięki której Bolesław Biegas mógł rozpocząć studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Doskonale poradził sobie w tym niełatwym i wymagającym środowisku, a kilka lat po zakończeniu studiów już w Paryżu zdobył uznanie m.in. jako czołowy rzeźbiarz nurtu symboliczno-secesyjnego.
W swej twórczości sięgał tematów dotyczących wojny, przemocy i walki dobra ze złem. Do historii XX-wiecznej sztuki przeszły jego cykle artystyczne. Pierwszy z nich to “Wampiry wojny” – refleksja nad tragizmem i nieszczęściem zbrojnych konfliktów.
Cykl “Politycy” powstał niedługo po II wojnie światowej, portrety przedstawiają kluczowe, w tamtej perspektywie czasowej, postacie świata polityki. W tym cyklu niemało kontrowersji, bo postacie Hitlera czy Mussoliniego zostały ukazane w tej samej stylistyce jak Churchilla, Piłsudskiego czy Roosevelta. Cykl zakreśla przestrzeń do refleksji nad relacją sztuki do polityki, ideologii i moralności.
Na wystawie prace z wspomnianych powyżej serii, cykl “Politycy” jest dopiero drugi raz pokazywany szerszej publiczności. Warto też zwrócić uwagę na dwa obrazy dotyczące cesarza Wilhelma II, które ponad sto lat temu tak bardzo wzburzyły strażników francuskiej moralności i poprawności.
W prezentowanych dziełach zapisana jest też ewolucja artystycznej postawy Bolesława Biegasa. W obrazach przedwojennych widać emocjonalne zaangażowanie malarza, w tych późniejszych znacznie więcej beznamiętnego dystansu i jakby zmęczenia wszechstronnie utalentowanego obserwatora.
Wystawa dostarcza pretekstu do stawiania pytań o powinności artysty wobec polityki, władzy i systemu. W dziełach Biegasa wielka emocjonalność, absolutnie nie można jej mylić z artystyczną uległością i podporządkowaniem. Wystawa jest też okazją przeglądu dorobku tego znakomitego artysty.
Po II wojnie światowej Bolesław Biegas popadł w zapomnienie, dopiero ostatnie dekady przyniosły ponowne odkrycie jego talentu, twórczości i znaczenia. 29 lipca 2016 w Ciechanowie odsłonięto ogromny mural inspirowany obrazem “Wątpliwe pytania” Biegasa, rok później Sejm RP podjął uchwałę upamiętniającą tego artystę.
Wystawa powstała dzięki współpracy Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz Muzeum im. Bolesława Biegasa w Warszawie.
Bolesław Biegas. Gdy sztuka spotyka się z polityką
Muzeum Narodowe W Gdańsku – Oddział Sztuki Dawnej
Ul. Toruńska 1, 80-822 Gdańsk
Wystawa do 17 czerwca 2018 roku.
