InfoGdańsk

Cmentarz Garnizonowy został otwarty w 1814 roku i początkowo służył jako nekropolia dla żołnierzy garnizonu gdańskiego. Potem w pobliżu powstały nowy Cmentarz Bożego Ciała oraz Cmentarz Gminy Wolnoreligijnej.

Nazwa Cmentarz Garnizonowy od wielu lat obejmuje wszystkie wymienione wyżej miejsca pochówków, a w tej przestrzeni krzyżuje się wiele wątków historii miasta Gdańska.

Cmentarz Garnizonowy – najstarsza działająca nekropolia gdańska

Opisywany cmentarz stanowi więc najstarszą zachowaną i działającą nekropolię z terenu nadmotławskiego miasta. Warto też przypomnieć – po zakończeniu II wojny światowej przepadły niemal wszystkie dawne cmentarze gdańskie. Przyczyną przede wszystkim powojenna wymiana ludności i obojętność, nawet niechęć nowych mieszkańców, wobec niemieckich miejsc pamięci. Do tego doszły decyzje powojennych władz, zainteresowanych jak najszybszym wymazaniem niemieckich śladów z miejskiej przestrzeni. Przepadły więc cmentarze zlokalizowane wzdłuż Wielkiej Alei (obecnie Aleja Zwycięstwa) i wiele innych działających w różnych zakątkach miasta.

Dopiero ostatnie dekady przyniosły zmianę nastawienia do tych wątków przeszłości miasta, czego dowodem pomnikowe realizacje przypominające o dawnych nekropoliach gdańskich z najbardziej znanym Cmentarzem Nieistniejących Cmentarzy w pobliżu kościoła Bożego Ciała.

Cmentarz Garnizonowy stanowi więc zabytek przypominający o skomplikowanych, wielowątkowych dziejach Gdańska. W jego przestrzeni chowano niemieckich mieszkańców, jeńców wojennych, rosyjskich emigrantów, Polaków oraz ofiary komunistycznego terroru.

Losy tego cmentarza też stanęły pod sporym znakiem zapytania. W 1961 roku Cmentarz Garnizonowy został oficjalnie zamknięty, planowano jego likwidację i utworzenie terenów parkowych. Tak się nie stało, aczkolwiek pozbawiony opieki obszar zmieniał się powoli w wysypisko śmieci i imprezownię dla towarzystwa o mniej wyszukanych wymaganiach.

W 1984 roku Cmentarz Garnizonowy został wpisany na listę zabytków, kilka lat później na jego terenie przeprowadzone zostały gruntowne prace konserwatorskie. W 1995 roku nastąpiło ponowne otwarcie tej historycznej nekropolii.

Książka Anny Krüger „Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku”

Książka Anny Krüger „Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku. Miejsce pamięci ofiar komunizmu” został wydana jako tom nr 52 publikacji gdańskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Opracowanie zawiera zarys wcześniejszych dziejów cmentarza, opis zachowanych obiektów cmentarnej infrastruktury oraz opisy najważniejszych miejsc pochówków.

Do dzisiaj zachował się na przykład okazały grób niemieckich marynarzy z krążownika „Magdeburg”, wspomniany okręt zatonął na początku I wojny światowej. Przy tym grobie pod koniec sierpnia 1939 roku wartę honorową pełnili marynarze z pancernika „Schleswig-Holstein”, co wydarzyło się kilka dni później doskonale wiadomo…

Większa część opracowania dotyczy cmentarza jako miejsca spoczynku więźniów politycznych, przesłuchiwanych i mordowanych w areszcie przy ulicy Kurkowej. Niemal wszystkie ofiary zostały pochowane anonimowo. Szczególnie porusza historia Adama Dedio, którego miejsce pochówku zostało oznaczone dzięki determinacji matki i ludzkiej postawie więziennego strażnika i cmentarnego grabarza. Zachowaną tabliczkę z tego grobu zobaczyć można na wystawie głównej w Muzeum II Wojny Światowej.

Książka opisuje też prace archeologiczne, dzięki którym znaleziono szczątki Danuty Siedzikówny „Inki” oraz Feliksa Selmanowicza „Zagończyka”, którzy jako żołnierze 5. Wileńskiej Brygady AK zostali w sierpniu 1946 roku rozstrzelani w gdańskim Areszcie Śledczym.

Po przeprowadzonych pracach i uroczystościach – Cmentarz Garnizonowy odgrywa ważną rolę w podtrzymaniu pamięci o powojennych żołnierzach antykomunistycznego podziemia.

Książkę Anny Krüger mogą przeczytać osoby zainteresowane gdańską historią, a po opracowanie obowiązkowo sięgnąć powinni przewodnicy, którzy coraz częściej oprowadzają grupy turystyczne w przestrzeni Góry Gradowej i dzielnicy Aniołki.

Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku. Miejsce pamięci ofiar komunizmu – spis treści

Opracowanie zawiera bogaty materiał fotograficzny – plany cmentarza, dokumenty, fotografie najważniejszych nagrobków oraz więźniów politycznych zamordowanych w gdańskim Areszcie Śledczym i pochowanych na Cmentarzu Garnizonowym.

SPIS TREŚCI:

WSTĘP
ZARYS HISTORII CMENTARZA DO 1945 ROKU
DZIEJE CMENTARZA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Kształtowanie się nekropolii
Rozplanowanie przestrzenne
Budynki
Dom zarządcy cmentarza
Kaplica cmentarna
Pochówki
Pochówki więzienne
OFIARY SYSTEMU KOMUNISTYCZNEGO POCHOWANE W KWATERZE WIĘZIENNEJ
Przywracanie pamięci – ekshumacje w kwaterze więziennej
Biogramy
WSPÓŁCZESNE LOSY CMENTARZA
WYKAZ SKRÓTÓW
BIBLIOGRAFIA
INDEKS OSÓB