Wydarzenia

Powrót cystersów do Oliwy

InfoGdansk
9 czerwca, 2020
Zdjęcie: Po 114 latach nieobecności cystersi wrócili do Oliwy.

Dzieje oliwskich cystersów sięgają końca XII wieku, gdy pierwsi bracia z opatem Dithardem na czele pojawili się w tej otoczonej lasami okolicy. Zakonnicy przybyli z Kołbacza Pomorskiego na zaproszenie księcia Subisława, za początek działania klasztoru uznaje się dzień 2 lipca 1186 roku.

18 kwietnia 1945 roku – powrót cystersów do Oliwy

Pracowici zakonnicy zgodnie z ulubioną sentencją „ora et labora” znakomicie zagospodarowali przyznane im tereny. Wzdłuż pobliskich potoków wyrosły młyny i kuźnice, rozwijało się rybołówstwo, znakomite plony wydawały należące do klasztoru folwarki.

650 lat opactwa oliwskiego

Nie brakowało też katastrof i zawirowań dziejowych, takim wątkiem na przykład wielki pożar z 1350 roku, innymi natomiast ataki wrogich wojsk i wynikające z nich dewastacje i grabieże. O takie zniszczenia postarali się Prusowie, Krzyżacy, husyci, sami gdańszczanie i na koniec Szwedzi.

Po każdej takiej katastrofie oliwscy cystersi podejmowali trud odbudowy i fundowali nowe, wysokiej klasy dzieła sztuki sakralnej, z których większość szczęśliwie zachowała się do czasów obecnych. Warto na przykład wymienić słynny instrument organowy, oliwskie ołtarze czy też dawny ogród klasztorny – uznawany obecnie za najładniejszy park w Gdańsku.

Rozbiory Rzeczypospolitej wyznaczyły też schyłek cysterskiej Oliwy. Po 1772 roku klasztorne dobra zostały przejęte przez administrację pruską, a w ciekawa skądinąd działalność dwóch ostatnich opatów oznaczała również stopniowe wygaszanie aktywności oliwskiego klasztoru.

Zobacz też – Kuchnia na wymiar Gdańsk

30 października 1820 roku administracja pruska wydała zakaz przyjmowania nowicjuszy do opactwa oliwskiego. Jedenaście lat później (1 października 1831 roku) nastąpiła kasata opisywanego zgromadzenia i wprowadzenie systemu parafialnego. Koniec tej trwającej przeszło sześćset lat historii miał miejsce 27 lutego 1841 roku, tego dnia zmarł w Pieniężnie ojciec Ludwik Lamshoeft – ostatni cysters z oliwskiego klasztoru.

Powrót cystersów do Oliwy

Po kasacie w kolejnych dziesięcioleciach pocysterska świątynia służyła katolickiej parafii, a niewielki przybytek pod wezwaniem św. Jakuba objęli wierni konfesji ewangelickiej. Kilkadziesiąt lat później ten długi na zaledwie 28 metrów kościół był stanowczo zbyt mały, dlatego zainicjowano temat budowy znacznie większej świątyni.

Nowy kościół pod wezwaniem Versöhnungkirche (Pojednania) powstał w latach 1913-1920 przy oliwskiej Waldstraße. Wybudowany według projektu profesora Carla Webera został uznany za jeden z najpiękniejszych kościołów neogotyckich na Pomorzu Gdańskim.

Natomiast pocysterski kościół od końca 1925 roku pełnił funkcje katedralne, pierwszym biskupem został ks. Edward O’Rourke – postać o niebywale szerokich horyzontach i zdolnościach językowych.

Działania II wojny światowej nie dobiegły jeszcze końca, gdy w marcu 1945 roku szczyrzycki opat Benedykt Biros zaproponował młodszym braciom rozpoznanie sytuacji dawnych klasztorów cysterskich i możliwości ich reaktywacji.

Warto dodać – opactwo w Szczyrzycu powstało w połowie XIII wieku i jest jedynym nieprzerwanie istniejącym klasztorem cysterskim na ziemiach polskich.

Wkrótce potem opat Biros w towarzystwie ojca Eugeniusza Komasy ruszyli do wielkopolskiego Wągrowca, gdzie opactwo cysterskie działało do 1835 roku.

Wyprawa łatwa nie była, wymagała przepustek, wytrwałości i przychylności niebios, szwędających się i szukających zaczepki maruderów przecież nie brakowało.

Na objęcie pocysterskich obiektów w Wągrowcu nie wyraziła zgody kuria Archidiecezji Gnieźnieńskiej, bo w budynkach działało Małe Seminarium Archidiecezjalne. W Gnieźnie do wspomnianych zakonników dołączył kolejny cysters – ojciec Gerard Matuła, profes opactwa z podkrakowskiej wtedy Mogiły. I wkrótce potem biało-czarni bracia wyruszyli do Gdańska, przez który ledwie przeszła frontowa nawałnica i którego większość dzielnic zamieniła się w smętne i nadal dymiące gruzowiska.

Zobacz też – Jakie są objawy zaburzeń hormonalnych?

Cystersi dotarli do Gdańska 10 kwietnia 1945 roku, odcinek ze zniszczonego Śródmieścia do Oliwy przebyli pieszo, następnie ze sporym zaskoczeniem stwierdzili dobry stan katedralnego kościoła, budynków dawnego klasztoru i w sumie całej dzielnicy, szczęśliwie oszczędzonej przez szaleństwo wojennej destrukcji.

O przejęciu dawnych cysterskich obiektów nie było mowy, bo stanowiły duchowe i administracyjne centrum diecezji gdańskiej.

W rozmowie z ks. Antonim Behrendtem – proboszczem parafii katedralnej oraz kanclerzem kurii ks. Alexandrem Lubomskim padła natomiast propozycja objęcia wspomnianej powyżej świątyni ewangelickiej przy ulicy Leśnej 5/6. Ojcowie cystersi podjęli temat i dzień 18 kwietnia 1945 roku uznawany jest za reaktywację cysterskiej posługi w jakże już zmienionej Oliwie.

Zobacz też – Skup mieszkań Gdańsk – szybka transakcja

Na początku maja ksiądz Lubomski poświęcił przekazaną zakonnikom świątynię, której patronką jest od tej pory Matka Boża Królowa Korony Polskiej.

Zakonnicy wrócili do Oliwy po 114 latach nieobecności i natychmiast włączyli się w trud budowy nowej, powojennej rzeczywistości. Oliwska historia zatoczyła ciekawe koło i nawiązała do swoich cysterskich korzeni…