Dzień 1 marca upamiętnia bohaterską i bezkompromisową postawę kilkuset tysięcy Polaków, którzy po zakończeniu II wojny światowej czynnie sprzeciwili się postępującej sowietyzacji kraju.
W 1945 roku w konspiracji udzielało się ok. 200 tys. osób o różnych zapatrywaniach politycznych i koncepcjach działania. Niektórzy walczyli z bronią u boku, inni angażowali się w działalność wywiadowczą i propagandową.
Długa droga do upamiętnienia Żołnierzy Wyklętych
Wskutek wieloletnich działań propagandowych skala i znaczenie antykomunistycznego podziemia zostały zafałszowane, droga do przywrócenia tym żołnierzom należnego miejsca w polskiej historii była wyjątkowo długa i wyboista.
Skąd sformułowanie „Żołnierze Wyklęci”? Określenie zostało po raz pierwszy użyte w 1993 roku na wystawie „Żołnierze Wyklęci – antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 r.” zorganizowanej przez Ligę Republikańską na Uniwersytecie Warszawskim. Do popularyzacji przyczynił się też Jerzy Ślaski, którego książka „Żołnierze Wyklęci” została opublikowana w 1996 roku. Sformułowanie na dobre zakorzeniło się się w potocznym obiegu i celnie oddaje straceńczy charakter powojennego oporu.
Dlaczego upamiętnienie Żołnierzy Wyklętych przypada na dzień 1 marca? W tym dniu 1951 roku w warszawskim więzieniu zamordowano przywódców antykomunistycznego podziemia z IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Życie wtedy stracili: prezes WiN Łukasz Ciepliński, Adam Lazarowicz, Mieczysław Kawalec, Józef Rzepka, Franciszek Błażej, Józef Batory i Karol Chmiel.
Formacje antykomunistycznego podziemia długo czekały na należne upamiętnienie. Dopiero w 2001 roku Sejm RP podjął uchwałę honorująca zasługi żołnierzy grup niepodległościowych. Po upływie niemal dekady opolskie organizacje kombatanckie wystosowały apel o ustanowienie 1 marca Dniem Żołnierzy Antykomunistycznego Podziemia. Inicjatywę wsparł prezes IPN Janusz Kurtyka, wkrótce potem projekt odpowiedniej ustawy wystosował prezydent RP Lech Kaczyński.
W dniu 3 lutego 2011 roku Sejm RP uchwalił ustawę o ustanowieniu dnia 1 marca Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych.
W kolejnych latach w gdańskiej przestrzeni odsłonięto kilka pomników upamiętniających uczestników antykomunistycznego podziemia. W dzielnicy Orunia zobaczyć można pomnik Danuty Siedzikówny 'Inki”, o znaczeniu wolności i walki o szlachetne idee przypomina też pomnik rotmistrza Witolda Pileckiego przy Muzeum II Wojny Światowej.
Natomiast u zbiegu ulic 3 Maja i gen. H. Dąbrowskiego znajduje się pomnik Żołnierzy Wyklętych odsłonięty w sierpniu 2018 roku.
Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” w Gdańsku
Instytut Pamięci Narodowej oddział Gdańsk zaprasza do udziału w tegorocznym upamiętnieniu bohaterów antytotalitarnego sprzeciwu. Program uroczystości w dniu 1 marca 2024 r.:
Godz. 13.00 – Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (pl. W. Bartoszewskiego 1) – prelekcja „5. Wileńska Brygada AK na Pomorzu” dr. hab. Piotra Niwińskiego w ramach działalności Fundacji Pomorskich Kresowian;
Godz. 17.00 – uroczysty Apel Pamięci pod pomnikiem Żołnierzy Wyklętych w Gdańsku oraz złożenie kwiatów na grobach Danuty Siedzikówny „Inki” i Feliksa Selmanowicza „Zagończyka” – Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku (ul. gen. Antoniego Giełguda);
Godz. 18.30 – Msza św. w Bazylice św. Brygidy w Gdańsku w intencji Żołnierzy Wyklętych
