W historii polskiej floty wojennej oraz opisywanego w tym miejscu muzeum bardzo często powtarza się data 28 listopada, jej powtarzalność nie jest przypadkowa.
Rankiem tego dnia 1627 roku, między polskimi i szwedzkimi okrętami, rozegrało się zaciekłe starcie, które przeszło do historii jako bitwa pod Oliwą. Prawie trzysta lat później, w dniu 28 listopada 1918 roku, ukazał się rozkaz marszałka Józefa Piłsudskiego dotyczący utworzenia Polskiej Marynarki Wojennej, tak rozpoczął się fascynujący rozdział historii, którego dotyczy działalność opisywanej w tym miejscu placówki muzealnej.
Długa droga do powstania Muzeum Marynarki Wojennej
Pomysły powołania takiego muzeum pojawiły się już w dwudziestoleciu międzywojennym, ale nie wyszły wtedy poza ramy luźnych propozycji i koncepcji. Potem wybuchła wojna i historii wartych upamiętnienia przybyło, ale tematyka z przyczyn politycznych nie miała szans na poważniejszą realizację.
Wystawy dotyczące Polskiej Marynarki Wojennej były organizowane w Warszawie i dopiero na początku lat 50-tych powstała pierwsza stała ekspozycja muzealna w Gdyni, ulokowana w budynku willowym w pobliżu plaży.
Muzealnym przełomem stało się przejęcie w 1960 roku wycofanego ze służby niszczyciela ORP „Burza”, który w ciągu kolejnych 15 lat zwiedziło aż 3,7 miliona turystów! W 1976 roku wysłużony okręt ze względu na zły stan techniczny został wycofany z muzealnej służby i zastąpiony przez legendarny niszczyciel ORP „Błyskawica”.
Tematyka związana z Polską Marynarką Wojenną wrosła więc w turystyczną przestrzeń Gdyni, nadal jednak brakowało sensownej powierzchni wystawienniczej, a bezcennych eksponatów stale przybywało. Z kolei możliwości ubywało, bo w związku z budową Bulwaru Nadmorskiego podjęto decyzję o rozbiórce willi oficerskiej – dotychczasowej muzealnej siedziby.
W 1975 roku przy wspomnianym bulwarze została udostępniona wystawa plenerowa „Ekspozycja Broni i Uzbrojenia Morskiego”, a potem w temacie nowej muzealnej siedziby na długie lata zapadła cisza…
Muzeum Marynarki Wojennej wreszcie w nowej siedzibie
Temat wrócił dopiero po zmianie politycznego ustroju, w drugiej połowie lat 90-tych powstała fundacja „O dach dla historii Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej”. 28 listopada 1998 roku odbyło się uroczyste wmurowanie aktu erekcyjnego nowej muzealnej siedziby, ale ze względu na trudności finansowo-organizacyjne jej budowa trwała wyjątkowo długo.
Na oficjalne otwarcie przyszło czekać do 28 listopada 2012 roku, sześć lat później i też 28 listopada – zwiedzającym po raz pierwszy zaprezentowano muzealną wystawę stałą.
Płaskorzeźba do września 1939 zdobiła główne wejście do budynku nowych koszar Polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Przedstawienie orła wykonał warszawski grafik i malarza Konrad Srzednicki, jako materiał wykorzystał trzy płyt czerwonego i wyjątkowo twardego piaskowca trembowlańskiego. Po wojnie fragmenty płaskorzeźby zostały odnalezione podczas porządkowania pobliskiego torowiska, złożona rzeźba była następnie prezentowana w Gdyni, w 2013 roku została przeniesiona do Muzeum Marynarki Wojennej.
Muzealne epopeja dobiegła końca, placówka działa w świetnym miejscu przy Bulwarze Nadmorskim, w wygodnym i nowoczesnym budynku współdzielonym z Muzeum Miasta Gdyni.
Merytoryczni pracownicy Muzeum Marynarki Wojennej mają co robić, bo tematyka związana z dokonaniami polskich marynarzy jest rzeczywiście bardzo szeroka i ciekawa.
Wystawy w Muzeum Marynarki Wojennej
W opisywanym muzeum funkcjonują trzy stałe wystawy tematyczne, które ciekawie opowiadają o dziejach Polskiej Marynarki Wojennej, dotyczą też wielu innych wątków związanych z morską historią.
Prawdziwy unikat natychmiast po wejściu do muzealnego wnętrza – na ścianie zobaczyć można płaskorzeźbę orła z budynku koszarowego na Westerplatte, rozbita rzeźba została odnaleziona i złożona dopiero kilka lat po zakończeniu II wojny światowej.
Wystawa „Mamy rozkaz Cię utrzymać”
Wystawa w syntetyczny sposób przedstawia sto lat historii Polskiej Marynarki Wojennej. Zatem powstanie z wykorzystaniem skromnych porozbiorowych zasobów i możliwości, następnie przedstawienie budowy struktur, szkolnictwa i przede wszystkim liczebnego i jakościowego rozwoju polskiej floty.
Najważniejsza część wystawy emocjonująco opowiada o czasie próby, gdy ustępująca siłą polska flota wzięła udział w obronie Wybrzeża, a potem w mocno zmienionym formacie uczestniczyła w niemal wszystkich europejskich kampaniach morskich II wojny światowej.
Na wystawie między innymi order Virtuti Militari kpt. Jana Grudzińskiego – pod jego dowództwem okręt podwodny ORP „Orzeł” w dniu 17 września 1939 roku dokonał brawurowej ucieczki z nieprzyjaznego portu w Tallinie.
Innym bezcennym eksponatem jest rękopis komandora Bogumiła Nowotnego, opisujący spotkanie z marszałkiem Józefem Piłsudskim w dniu powołania Polskiej Marynarki Wojennej.
W dalszej części wystawy przedstawienie mrocznego czasu stalinowskich prześladowań, które nie ominęły Polskiej Marynarki Wojennej. Komandor Zbigniew Przybyszewski podczas wojny obronnej doskonale dowodził helską baterią im. H. Laskowskiego, w 1952 roku został fałszywie oskarżony o szpiegostwo i po sądowej farsie skazany na karę śmierci.
Na koniec przejście do zupełnie innej rzeczywistości, bo tak można nazwać włączenie Polskiej Marynarki Wojennej w struktury Paktu Północnoatlantyckiego.
Eksponaty są ujęte w atrakcyjnie wizualnie kompozycje, do tego dochodzą dobrze zastosowane multimedia, a prezentowane pamiątki dotyczą najważniejszych i najciekawszych wątków tej historycznej tematyki.
Zbrojownia Muzeum Marynarki Wojennej
W tej części prezentacja oryginalnego uzbrojenia okrętowego z XX stulecia, większość eksponatów została zdemontowana z okrętów służących w barwach Polskiej Marynarki Wojennej.
Zatem zobaczyć można podwójną armatę przeciwlotniczą 40 mm Boforsa z okrętu podwodnego ORP „Sęp”, działko 20 mm Oerlikon z ORP „Błyskawica”, eksponatem zupełnie innego formatu i znaczenia jest fragment bandery uratowanej z zatopionego „Gryfa”.
Ciekawym eksponatem jest francuska mina SM-5, właśnie na takiej wyleciał w powietrze niemiecki trałowiec M-85, minę postawił polski okręt podwodny „Żbik”.
Unikatem światowego formatu jest niemiecka bombotorpeda BT 1000 RS z końca II wojny światowej, a największy eksponat tej części muzealnej wystawy to przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-21 z uzbrojenia korwety typu „Tarantul”.
Ciekawe stanowisko multimedialne odtwarza wojenne realia z akwenu Morza Śródziemnego w 1942 roku, zatem można wystąpić w roli strzelca karabinu maszynowego Lewis i między innymi wziąć udział w obronie przed nalotem lotniczym.
„W świecie dawnych żaglowców”
W tej części wiele modeli i prezentacja ewolucji żaglowców od późnego średniowiecza do połowy XIX wieku, czyli schyłku panowania tych pięknych statków nad morzami i oceanami.
W polskiej morskiej tradycji historycznej zaszczytne miejsce zajmuje wspomniana na wstępie bitwa pod Oliwą, na wystawie zobaczyć można modele najważniejszych okrętów polskiej floty z tego zaciekłego starcia.
Ciekawy też model wielkiej karaki „Piotr z Gdańska”, ten okręt w dniu 27 kwietnia 1473 roku pod dowództwem Paula Benekego zaatakował burgundzką galerę „San Matteo”, w rezultacie gdańscy śmiałkowie zyskali wielkie łupy, a miasto wzbogaciło się o słynny tryptyk „Sąd Ostateczny” – obecnie najważniejszy eksponat w zbiorach gdańskiego Muzeum Narodowego.
Ponadto modele słynnych żaglowców zapisanych w światowej historii. „Santa Maria” wzięła udział w przełomowej wyprawie Krzysztofa Kolumba przez pozorny bezkres Atlantyku, a HMS „Victory” jako flagowy okręt admirała Nelsona odegrał kluczową rolę w słynnej bitwie pod Trafalgarem.
W tej części również cenne obrazy Mariana Mokwy – wybitnego malarza marynistycznego.
Oferta edukacyjna w Muzeum Marynarki Wojennej
W działalności opisywanej placówki muzealnej również sporo wątków edukacyjnych, muzeum oferuje szeroką gamę zajęć dydaktycznych, adresowanych głównie do dzieci i szkolnej młodzieży.
Przykładowe lekcje muzealne:
„Zaślubiny Polski z morzem 1920 r.”;
„Patent marynarski – zostań marynarzem”;
„Bohaterowie czy ryzykanci – wojenna historia ORP „Orzeł”;
„Galion, kasztel i przeciąganie pod kilem. Życie marynarzy na XVII-wiecznym żaglowcu”.
I wiele innych.
Obok muzealnej siedziby znajduje się też plenerowa ekspozycja uzbrojenia Marynarki Wojennej, jej bezcennym eksponatem jest kuter pościgowy „Batory”, na pokładzie którego polscy oficerowie uciekli 1 października 1939 roku z kapitulującego Helu.
Nieco dalej (550 metrów) słynny okręt-niszczyciel ORP „Błyskawica”, pod jego pokładem wystawy opowiadające o losie i dokonaniach polskich marynarzy podczas II wojny światowej.
