Od końca września przy budynku Biblioteki Gdańskiej PAN oglądać można wystawę czasową poświęconą Stanisławie Przybyszewskiej – pisarce związanej przez kilkanaście lat z nadmotławskim miastem.
Wystawa powstała dzięki współpracy Gdańskiego Archipelagu Kultury, parafii Podwyższenia Krzyża Świętego oraz wspomnianej wyżej Biblioteki. Wystawa do 25 października 2025 r.
Stanisława Przybyszewska – literatka okresu międzywojennego
Postać Stanisławy Przybyszewskiej wiele dekad czekała na właściwie uhonorowanie. Artystka i literatka nie doczekała się uznania za życia.
Przyszła pisarka była nieślubną córką Stanisława Przybyszewskiego, który zapisał się w historii kultury jako prawdziwa legenda młodopolskiej epoki. Wykształcenie uzyskała w paryskiej pensji dla panien oraz krakowskim seminarium nauczycielskim. Na tym nie koniec, Stanisława Przybyszewska podczas podróży po Europie samodzielnie studiowała filozofię, ekonomię, socjologię i psychologię. Cieniem na jej rozpoczynającym się dopiero życiu kładło się ojcowskie odrzucenie i zbyt często obecne widmo materialnego niedostatku.
Po ślubie (1923 rok) z malarzem Janem Panieńskim przeprowadziła się do Gdańska, gdzie małżonek otrzymał posadę nauczyciela rysunku w Gimnazjum Polskim.
Po niespodziewanej śmierci męża Stanisława Przybyszewska popadła w dotkliwą biedę. Nie powiodły się starania o nauczycielski etat, dyrekcja Gimnazjum Polskiego pozwoliła jedynie na zachowanie lichego mieszkania w baraku ustawionym na dziedzińcu szkolnym.
Wystawa „Barak, rewolucja, dramat.. Gdańskie lata Stanisławy Przybyszewskiej”
Coraz bardziej zgorzkniała i schorowana Stanisława Przybyszewska utrzymywała się z udzielania korepetycji, publikacji artykułów i fragmentów dramatów. W miarę skromnych możliwości pomagała też rodzina.
W 1929 roku napisała dramat „Sprawa Dantona”, który niewygodnie dotykał rewolucyjnej tematyki i dlatego zyskał na znaczeniu dopiero kilkadziesiąt lat później.
Stanisława Przybyszewska zmarła w wieku niespełna 35 lat i została pochowana na cmentarzu katolickim na Chełmie.
Wystawa „Barak, rewolucja, dramat. Gdańskie lata Stanisławy Przybyszewskiej” przybliża postać tej zapomnianej przez długie lata pisarki. Na ośmiu ekspozycyjnych planszach zobaczyć można po raz pierwszy prezentowane w Gdańsku zdjęcia, dokumenty i prace plastyczne opisywanej artystki. Materiały zostały udostępnione przez Dyrekcję Archiwum PAN w Warszawie.
Wystawa stanowi część projektu ’Resurgam. Festiwal Stanisławy Przybyszewskiej”, w programie którego zaplanowano również warsztaty, spektakl i seanse filmowe.
„Sprawa Dantona” Stanisławy Przybyszewskiej
Literacka analiza istoty rewolucji nie znalazła szerszego w czasach II Rzeczypospolitej i następnie Polski Ludowej, stąd kilka zaledwie teatralnych inscenizacji tego dramatu.
W listopadzie 1980 roku aktorzy Teatru Wybrzeże odegrali „Sprawę Dantona” w gotyckim wnętrzu Wielkiego Młyna. Przedstawienie wpisało się w tak zwany „karnawał Solidarności” i dało okazję manifestacji niezależnych przekonań.
W 1983 roku Andrzej Wajda nakręcił we Francji film „Danton” z udziałem Wojciecha Pszoniaka Gérarda Depardieu w rolach głównych.
Gdańskie ślady Stanisławy Przybyszewskiej
Takich śladów, pamiątek przypominających o tej postaci w gdańskiej przestrzeni zachowało się stosunkowo niewiele. W dziejowych zawirowaniach przepadł grób dramatopisarki. Najważniejsze upamiętnienie znaleźć można w pobliżu dawnego Gimnazjum Polskiego, gdzie znajduje się głaz z tablicą dedykowaną pisarce.
Przez pewien czas Stanisława Przybyszewska była patronką jednego z gdańskich wagonów tramwajowych. W oddziałach Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej wypożyczyć można opracowane zbiory jej korespondencji z nietuzinkowymi postaciami jej czasów – między innymi Leonem Schillerem oraz Antonim Słonimskim.
Wystawę plenerową poświęconą Stanisławie Przybyszewskiej warto więc z wielu powodów zobaczyć.
