Opisywane opracowania powstają z inicjatywy helskiego Muzeum Obrony Wybrzeża, poruszają ciekawe i mniej znane zagadnienia z kręgu lokalnej historii. Przestrzeń Półwyspu Helskiego tylko z pozoru wąska i niepozorna, w rzeczywistości krzyżują się w niej fascynujące, również i tragiczne, wątki polskich czy niemieckich dziejów…
Muzeum Obrony Wybrzeża powstało w 2006 roku, prowadzona przez pasjonatów placówka od samego początku cieszy się uznaniem i frekwencyjną popularnością. Wystawy prezentowane są w dawnej niemieckiej baterii artyleryjskiej „Schleswig-Holstein” i kilku innych ciekawych obiektach. W muzealnym dorobku całkiem pokaźna seria wydawnicza, której nie powstydziłyby się większe i zasilane z wyłącznie publicznych funduszy placówki muzealne.
Zeszyty Helskie powstają z zachowaniem wysokiego poziomu merytorycznego, poniżej krótkie opisy wybranych pozycji.
Zeszyt Helski 1. Schleswig-Holstein” czyli helskie działa Nawarony.
W powyższym tytule niewiele przesady, w helskiej okolicy w latach 1940-41 powstały potężne stanowiska tzw. Adolfkanone. Działa kalibru 406 mm miały bronić dostępu do Zatoki Gdańskiej i kluczowych obszarów portowo-stoczniowych. Nie doczekały się bojowego użycia i po demontażu wzmocniły obronność Wału Atlantyckiego. W zeszycie opis dziejów i zachowanych pozostałości tej niezwykłej baterii artyleryjskiej.
Zeszyt Helski 2. Ośrodek Oporu Jastarnia” i inne fortyfikacje stałe Helu.
Opis polskiego węzła obronnego, który miał bronić dostępu do baz położonych na krańcu półwyspu. Powstały cztery schrony ciężkie i jeden lekki, bunkry zaprojektowano jako bardzo nowoczesne obiekty forteczne. Bojowe wyposażenie nie zostało dostarczone przed wybuchem wojny, ostatecznie Niemcy i tak nie dotarli do opisywanej pozycji bojowej…
Zeszyt Helski 5. Baterie duńska i grecka.
W tym zeszycie opis mało znanej historii baterii artyleryjskich określanych jako „duńska” i „grecka”. Francuskie działa zostały zainstalowane wiosną 1932 roku, od samego początku nie wzbudzały większego entuzjazmu kręgów dowódczych i były traktowane jako rozwiązanie przejściowe.
W opracowaniu fotografie, szkice dział i opis związanego z nimi zaplecza. Zarys bojowego wykorzystania uzupełniają wspomnienia por. J. Dreszera dotyczące wykorzystania armat baterii „greckiej”. Podczas wrześniowej obrony Wybrzeża najważniejsze zadania przypadły baterii cyplowej im. H. Laskowskiego. Opisywane w tym opracowaniu działa nie odegrały w walkach większej roli, brały udział w ostrzeliwaniu niemieckich trałowców, w dniu 27 września bateria „grecka” wdała się też w wymianę ognia z pancernikiem „Schlesien”.
Zeszyt Helski 6. Bateria im. Heliodora Laskowskiego oraz 13 Bateria Artylerii Stałej.
W tym opracowaniu opis polskiej baterii artyleryjskiej, która odegrała ważną rolę podczas wrześniowej obrony Wybrzeża. Doskonale dowodzona przez kpt. mar. Zbigniewa Przybyszewskiego na cały miesiąc odebrała niemieckiej Kriegsmarine swobodę operacyjną w akwenie Zatoki Gdańskiej. W dniu 27 września 1939 polskie działa do odwrotu zmusiły dwa (!) niemieckie pancerniki.
Po wojnie przy wykorzystaniu zachowanej infrastruktury sformowano 13 Baterię Artylerii Stałej.
Zeszyt Helski 8. Morskie tragedie ewakuacji Zatoki Gdańskiej 1945 – trzy grobowce.
Zeszyt opisuje tragiczne rozdziały ewakuacji niemieckiej ludności cywilnej zimą i wiosną 1945 roku. Przeładowany uciekinierami MS „Wilhelm Gustloff” padł łupem sowieckich torped w dniu 30 stycznia 1945 roku. Po dziesięciu dniach ten sam okręt podwodny (S-13) posłał na dno MS „Steuben”, dopełnieniem tragedii było zatonięcie MS „Goya” dwa miesiące później.
Na każdej z tych jednostek życie straciło wiele tysięcy cywilnych uciekinierów. Nie umniejszając tym tragediom – droga do nich prowadziła przez wyborcze i militarne triumfy Adolfa Hitlera, ta tematyka nie może być przedstawiana bez uwzględnienia historycznego tła i kontekstu…
Zeszyt Helski 10. Hel 1939-1945. Baza jednostek szkolnych i eksperymentalnych U-bootwaffe.
W tym opracowaniu ciekawe przedstawienie wykorzystania helskiej bazy podczas II wojny światowej. Niemcy przejęli nieźle rozwinięte zaplecze, na spokojnych i oddalonych od głównych teatrów wojny wodach Zatoki Puckiej urządzili poligon dla systematycznie rozbudowywanej U-bootwaffe.
W tej okolicy umiejętności szlifowali najsłynniejsi dowódcy podwodnych okrętów, które były postrachem atlantyckich szlaków konwojowych. W akwenie Zatoki Puckiej testowano najnowocześniejsze zdobycze niemieckiej techniki, m.in. torpedy akustyczne i okręty podwodne napędzane rewolucyjnymi turbinami Waltera. Tej właśnie tematyki dotyczy opisywane opracowanie, na końcu ciekawostka – opis wraków U-bootów zalegających w Zatoce Gdańskiej i wodach otaczających Półwysep Helski.
Zeszyt Helski 11. Morski Dywizjon Lotniczy w Pucku.
Zeszyt opisuje dzieje puckiego dywizjonu lotniczego, który mógł się stać zalążkiem nowoczesnego polskiego lotnictwa morskiego. Stało się inaczej, ofiarność i niezwykłe improwizacje personelu na niewiele się zdały wobec chronicznego braku funduszy, zużycia sprzętu i niezrozumienia wśród dowódczych elit II Rzeczypospolitej.
Wybuch wojny zastał jednostkę ze sprzętem przestarzałym i pozbawionym większej wartości bojowej. W opracowaniu opis wykorzystywanych w Pucku wodnosamolotów, szczególnie ciekawe losy samolotu CANT, który bez wyposażenia bojowego i z wielkim opóźnieniem został dostarczony przez włoskiego kontrahenta. Oczywiście w opóźnieniu nie było przypadku…. Opis zbombardowania Gdańska należy przyjąć ze sporą ostrożnością, bo brawurowa akcja polskich lotników nie została odnotowana w niemieckich źródłach i najprawdopodobniej była tylko wytworem wybujałej fantazji..
Zeszyt Helski 15. Minowce wz. 1933 typ „Jaskółka”.
W tym zeszycie opis polskiego dywizjonu minowców, który bardzo dobrze sprawdził się podczas wrześniowej obrony Wybrzeża. Minowce, nazywane popularnie „ptaszkami”, powstały w polskich stoczniach: Stoczni Rzecznej w Modlinie, Warsztatach Portowych Marynarki Wojennej w Gdyni oraz w Stoczni Gdyńskiej. Jednostki okazały się być bardzo udane, o sporej dzielności morskiej i uniwersalności bojowego wykorzystania. W trakcie obrony Wybrzeża „ptaszki” brały udział w działaniach przeciwlotniczych, stawianiu niewielkich zapór minowych oraz artyleryjskim wsparciu Oksywia . Przydały się bardziej niż większe jednostki (ORP „Wicher”, ORP „Gryf”) zniszczone przez niemieckie lotnictwo już trzeciego dnia wojny…
Zeszyt Helski 18. ORP „Wicher” i jego dowódca.
Opis dziejów ORP „Wicher”, który jako pierwszy nowoczesny niszczyciel stał się artyleryjską dumą polskiej floty. ORP „Wicher” w trzecim dniu wojny stoczył zaciekły pojedynek z niemieckimi niszczycielami, kilka godzin później został zniszczony przez nieprzyjacielskie bombowce. W drugiej części opracowania emocjonalne wspomnienia dowódcy kmdr Stefana de Walden, z których niestety wyłania się słaby poziom dowodzenia polską flotą – fatalne rozegranie operacji „Rurka”, decyzyjny chaos i brak operacyjnej elastyczności.
Zeszyt Helski 23. Kanonierki OORP „Komendant Piłsudski” i „Generał Haller”.
Kanonierki powstały w Finlandii na zamówienie carskiej Rosji, po rewolucyjnych zawirowaniach nie zostały odebrane i ostatecznie zasiliły młodą flotę odbudowanej Rzeczypospolitej. Stały się pierwszymi polskimi okrętami wojennymi z prawdziwego zdarzenia i morską szkołą dla wielu przyszłych oficerów. Na opisywanych kanonierkach służył m.in. Eugeniusz Pławski, Tadeusz Podjazd-Morgenstern, Włodzimierz Steyer czy Heliodor Laskowski – to postacie wybitnie zapisane w polskiej historii.
Zobacz też – Jak prawidłowo czyścić klimatyzację: Przewodnik po wyborze i stosowaniu płynów do czyszczenia systemu
Niewielkie okręty pełniły też funkcje reprezentacyjne, w 1926 roku w roli eskorty uczestniczyły w sprowadzeniu prochów Juliusza Słowackiego do Polski. Z racji niewielkiej prędkości nie odegrały większej roli w obronie Wybrzeża. Zniszczony przez Luftwaffe „Generał Haller” został zezłomowany, natomiast „Komendant Józef Piłsudski” jako „Heisternest” i potem „M 3109” do 1943 roku służył jako jednostka pomocnicza niemieckiej Kriegsmarine.
Spis tytułów
- Bateria „Schleswig-Holstein”;
- Ośrodek Oporu Jastarnia;
- 27 Bateria Artylerii Stałej;
- Baterie Artylerii Przeciwlotniczej;
- Baterie Duńska i Grecka;
- Bateria im. Heliodora Laskowskiego;
- Kalendarium Obrony Wybrzeża 1939;
- Morskie Tragedie;
- Ciekawostki Najcięższej Artylerii;
- Hel 1939-1945;
- Morski Dywizjon Lotniczy w Pucku;
- Helskie Wraki;
- Helski Dom Rybacki;
- Wielkie Ucieczki 1939;
- Minowce wz. 1933;
- Zapomniana Tragedia Oksywia;
- Helski Początek Polskich Badań Morza;
- ORP „Wicher” i jego dowódca;
- IV Batalion Korpusu Ochrony Pogranicza Hel;
- Kmdr Por. Zbigniew Przybyszewski;
- Helska Kolonia Rybacka;
- Królowie Polscy Walczą o Danzig cz. 1;
- Kanonierki OOPR „Komendant Piłsudski” i „Generał Haller”.
