InfoGdańsk

Spacerując przez ulice i zakamarki gdańskiego Głównego Miasta trudno domyślić się skali zniszczeń z końca II wojny światowej. Niemal cała zabytkowa tkanka legła w gruzach, a architektoniczny dorobek wielu pokoleń został strawiony przez szalejące i niemożliwe do opanowania pożary.

Zniszczenie tysiącletniego miasta obrazowo opisał Günter Grass, zwłaszcza fragmenty „Blaszanego bębenka” są chwytającym za serce upamiętnieniem zagłady i przedstawieniem skutków szaleństwa wojny.

Wystawa o odbudowie Gdańska

W przestrzeni Wieży Więziennej zobaczyć można ciekawą wystawę opowiadającą o odbudowie zniszczonego Gdańska. Warto dodać, że odbudowa historycznej formy wcale nie była taka pewna, bo między innymi domagano się pozostawienia zabezpieczonych ruin jako przestrzennej formy antywojennej przestrogi. Rozważano też budowę nowoczesnych i pozbawionych historycznej duszy bloków mieszkalnych.

Decyzja o odbudowie centrum w historycznym kształcie zapadła w 1946 roku. Pomimo oczywistego propagandowego wymiaru i znaczenia – odbudowa zabytkowego Gdańska wyzwoliła niewątpliwy entuzjazm, niezwykłe poczucie wspólnego i szczytnego celu, nastąpiła taka eksplozja tłumionej przez wojnę i okupację energii społecznej.

Kilka kondygnacji Wieży Więziennej kryje więc niezwykłą opowieść o fenomenie gdańskiej odbudowy. Objęty działaniem obszar był kilkukrotnie większy od terenu warszawskiej Starówki, a odbudowa Gdańska została uznana za jedno z najwybitniejszych osiągnięć konserwatorskich w powojennej Europie!

Na wystawie zobaczyć można unikatowe fotografie z przedstawieniem ogromu wojennych zniszczeń, znalezione w ruinach fragmenty rzeźb i przedproży, czy też skomponowane z cegieł instalacje artystyczne.
Ekspozycyjną formułę poszerzają wspomnienia uczestników i świadków odbudowy, które odsłuchać można podczas zwiedzania kolejnych sal wystawowych.
Warto też obejrzeć krótkie filmy dokumentalne, wspomniane projekcje z charakterystyczną dynamiką opowiadają o tematyce odbudowy.

W ramach biletu można też wejść na ostatnie piętro Wieży Więziennej i z tego punktu widokowego podziwiać odbudowany Gdańsk z mniej znanej perspektywy.

Kto zniszczył zabytkowy Gdańsk?

Odpowiedź na postawione wyżej pytanie wcale nie jest taka łatwa i jednoznaczna. Od kilku dekad główną winę przypisuje się Armii Czerwonej, której jednostki po wyparciu wojsk niemieckich z Gdańska faktycznie dopuściły się podpaleń, gwałtów, dewastacji i grabieży. Kwestia odpowiedzialności strony sowieckiej jest niepodważalna, jednak w tych rozważaniach jakby na plan dalszy schodzą przyczyny i początki wojennego szaleństwa, bo przecież o wybuchu II wojny światowej przesądziła agresywna, przepełniona nienawistną ideologią, polityka hitlerowskiej III Rzeszy.

Hitler zaczął, Stalin skończył. Gdańsk został starty na proch przez dwa (a nie jeden) totalitarne systemy, które też warto dodać – mając możliwość zniszczenia Rzeczypospolitej chętnie nawiązały ze sobą współpracę.

Do wojennych zniszczeń w mniejszym stopniu przyczynili się zachodni alianci. Brytyjskie i amerykańskie siły lotnicze kilkukrotnie przeprowadziły naloty na gdańskie tereny portowo-stoczniowe. Wspomnianym atakom brakowało precyzji i przede wszystkim rozmachu nalotów dywanowych, które obróciły w gruzy między innymi Hamburg, Kolonię i pod koniec wojny Drezno.

Niektóre straty w zabudowie powstały już po zakończeniu działań wojennych, bo polskim ekipom budowlanym bardziej opłacała się budowa nowych budynków niż długa renowacja wypalonych fasad i kamienic. Sporo takich budynków runęło w co najmniej podejrzanych okolicznościach… Do tego doszła intensywna działalność band szabrowniczych, które podpaleniami zacierały ślady grabieży.

Odbudowa zniszczonego Gdańska stanowi fascynujący temat, ten powojenny zryw doczekał się kilku ciekawych opracowań. Na pewno warto przeczytać dwutomowe „Wspomnienia z Odbudowy Głównego Miasta” (red. Izabella Trojanowska) oraz opracowanie „Odbudowa Głównego Miasta w Gdańsku w latach 1945-1960” autorstwa Jacka Friedricha.

Zespół Przedbramia ulicy Długiej

Zwiedzając wystawę „Gdańsk piękniejszy niż kiedykolwiek” warto też zwrócić uwagę na wnętrze tak zwanego Zespołu Przedbramia ulicy Długiej. W obiekcie do niedawna działało Muzeum Bursztynu, ale placówka została przeniesiona do innych, znacznie bardziej przestronnych wnętrz w Wielkim Młynie.

Zobacz też – Jak zlecać wywóz gruzu?

W wysokiej na kilkadziesiąt metrów Wieży Więziennej zachowały się detale przypominające o dawnych stuleciach. Na zewnętrznych drzwiach wejściowych zobaczyć można zarys herbu Gdańska, a na wewnętrznych parapetach napisy i obrazki wyskrobane przez niezbyt zapewne szczęśliwych dawnych lokatorów. W tym kompleksie do połowy XIX wieku działało miejskie więzienie, pomimo zastosowania pewnych nowoczesnych koncepcji i rozwiązań – skazanym do poczucia wygody było bardzo daleko.

O historii tego unikatowego kompleksu opowiada wystawa „Od bramy do Muzeum. Krótka historia Zespołu Przedbramia”, którą w trakcie zwiedzania też warto zobaczyć.