InfoGdańsk

Przez kilkanaście lat gdańskie Muzeum Bursztynu działało w tak zwanym Zespole Przedbramia ulicy Długiej, zatem w zabytkowym kompleksie o historii sięgającej XIV stulecia.

W tej stosunkowo niewielkiej przestrzeni możliwości ekspozycyjne były jednak znacząco ograniczone, rozwijana od 2000 roku gdańska kolekcja bursztynowa nie mogła być zaprezentowana w całej swojej okazałości i krasie.

Gdańsk – Światowa Stolica Bursztynu

Bursztyn bałtycki, nazywany inaczej jantarem lub sukcynitem, uznawany jest za najcenniejszą odmianę bursztynu na świecie, złociste okruchy były cenione i poszukiwane od czasów starożytnych. Kupieckie karawany docierały nad bałtyckie wybrzeże już w epoce Cesarstwa Rzymskiego.

Lokalni rzemieślnicy potrafili bursztynowym bryłkom nadać nadzwyczajne elegancję i piękno, przez całe stulecia Gdańsk był jednym z najważniejszych ośrodków bursztynniczej twórczości artystycznej. Rzadko kojarzonym faktem jest na przykład zaangażowanie gdańskich artystów w prace przy budowie słynnej i zaginionej Bursztynowej Komnaty.

Po II wojnie światowej gdańska sztuka bursztynnicza po raz kolejny osiągnęła wybitny poziom, wielka w tym zasługa artystów jak Lucjan Myrta, Mariusz Drapikowski, czy też Bogdan Mirowski.

Nieprzypadkowo więc miasto Gdańsk jest określane mianem Światowej Stolicy Bursztynu, zawartą w tym haśle rangę podkreślają organizowane w mieście imprezy wystawiennicze oraz artystyczne inicjatywy.

Wielki Młyn – nowa siedziba Muzeum Bursztynu

Monumentalna budowla zakładu młyńskiego powstała w połowie XIV wieku, z inicjatywą budowy wystąpili Krzyżacy, którzy od początku wspomnianego stulecia władali obszarem Pomorza Gdańskiego.

Wielki Młyn powstał na wyspie otoczonej ramionami Kanału Raduni (przekopanego również z krzyżackiej inicjatywy), wyposażony w kilkanaście wielkich kół młyńskich uchodził za największy taki obiekt w średniowiecznej Europie!

W lutym 1454 roku wybuchło skuteczne antykrzyżackie powstanie, jednym z jego pierwszych akordów było przejęcie Wielkiego Młyna przez zbuntowanych gdańszczan, co podkreśla znaczenie tego obiektu dla właściwego funkcjonowania ówczesnego Gdańska.

Wielki Młyn działał do 1945 roku, zatem prawie sześćset lat! W tym czasie zmieniały się mechanizmy napędzające żarna tego wielkiego zakładu, wykorzystywano między innymi konne kieraty, a pod koniec XIX wieku zakład otrzymał nowoczesny napęd turbinowy.

Obiekt został bardzo poważnie zniszczony pod koniec II wojny światowej i kilkanaście lat później dość prowizorycznie odbudowany. Następnie służył celom wystawienniczo-handlowym, potem w Wielkim Młynie funkcjonowało centrum handlowe, którego działalność ostatecznie ustała w 2016 roku.

Obiekt przejęło miasto i wkrótce potem rozpoczęła się adaptacja budynku do roli nowej siedziby Muzeum Bursztynu. Prace trwały 5 lat, ich budżet wyniósł 33,5 mln zł. Renowacja między innymi objęła konserwację zabytkowej tkanki Wielkiego Młyna, wymianę dachu, stolarki okiennej i niezbędne dostosowanie wnętrz do funkcji wystawienniczych.

Symbolicznym podsumowaniem tych prac stał się montaż chorągiewki wiatrowej, zrekonstruowanej na podstawie XVII-wiecznej ryciny.

Otwarcie Muzeum Bursztynu zbiegło się z początkiem kolejnej edycji Jarmarku Dominikańskiego – jednej z największych plenerowych imprez handlowych w Europie.

Wystawy w nowej siedzibie Muzeum Bursztynu

W maju 2021 roku ustała działalność muzeum w dotychczasowej siedzibie, a prace przygotowawcze w Wielkim Młynie nabrały dodatkowego tempa. Na wystawiane wcześniej i również nowe eksponaty czekało 47 przestrzennych i klimatyzowanych gablot wystawienniczych, ustawionych na powierzchni 2,5 razy większej od dotychczasowej w starej siedzibie.

Poniżej przedstawiamy krótki opis muzealnych wystaw w nowej siedzibie gdańskiego Muzeum Bursztynu.

Największa bryła bursztynu na świecie

W muzealną przestrzeń ciekawie zaprasza wyjątkowy eksponat – bryła bursztynu sumatrzańskiego o wadze aż 68 kilogramów – prawdopodobnie największa bryła bursztynu na świecie. Jej wiek oszacowano na 35 milionów lat. Warto podkreślić- bursztyn występuje w wielu miejscach na świecie, ale to bałtycki uznawany jest za jego najcenniejszą odmianę.

Nowe życie w Wielkim Młynie. W 47 nowoczesnych gablotach zobaczyć można około tysiąca bursztynowych eksponatów. Szczególną uwagę warto zwrócić na największą bryłę bursztynu na świecie, inkluzje jaszczurki, pająka ptasznika i gekona oraz bursztynowy dar dla Józefa Stalina, który ostatecznie do zbrodniarza nigdy nie dotarł. Do tego przegląd twórczości najwybitniejszych bursztynników – Mariusza Drapikowskiego, Lucjana Myrty, Bogdana Mirowskiego i wielu innych. .

W części parterowej warto też odwiedzić spory sklep, w którym na zasadzie sprzedaży komisowej swoje dzieła oferuje kilkudziesięciu znakomitych bursztynników gdańskich.

Warto też zwrócić uwagę na archeologiczne odkrywki z prezentacją średniowiecznych fundamentów wielkiego budynku oraz żarnem przypominającym o pierwotnej funkcji muzealnej siedziby.

Nowa placówka (w odróżnieniu od wcześniejszej) jest w pełni dostosowana do obsługi osób z niepełnosprawnościami słuchowymi i ruchowymi. W przestrzeń właściwych wystaw można dostać się wygodnymi schodami lub z wykorzystaniem windy.

Pierwsze piętro – bursztyn w naturze

Zgłębianie muzealnej tematyki warto zacząć od niewielkiego pomieszczenia z makietą Wielkiego Młyna, która plastycznie i przekrojowo wyjaśnia dawne znaczenie i funkcje muzealnej siedziby.

Jedną z największych bursztynowych kolekcji na świecie otwiera wszechstronna prezentacja kontekstu przyrodniczego – pochodzenia bursztynu, jego odmian, unikatowych znalezisk, następnie sposobów jego pozyskiwania.

W zbiorze brył bursztynu o zróżnicowanym kształcie i pochodzeniu zobaczyć można okazy naciekowe, podkorowe i szczelinowe.

Pochodzenie bursztynu nie jest w definitywny sposób wyjaśnione, zazwyczaj wskazuje się na gatunek drzew sosnowych, które z nieznanych przyczyn nadmiarowo wydzielały żywicę. Taki był początek trwającego dziesiątki milionów lat procesu, wspomniana żywica w warunkach beztlenowych uległa daleko idącym fizyczno-chemicznym przemianom.

Nieco dalej unikatowa kolekcja inkluzji bursztynowych, czyli niewielkich organizmów zwierzęcych lub fragmentów roślinnych zatopionych w bursztynie. W tym wielkim i bezcennym zbiorze na szczególną uwagę zasługują inkluzje jaszczurki, gekona i pająka-ptasznika.

Ciekawym wątkiem muzealnej wystawy jest XIX-wieczne opracowanie naukowe „Die Insekten im Bernstein” z 1830 roku oraz nawiązanie do postaci Christopha Gottwalda i prowadzonej przez niego „komnaty osobliwości”.

Zwiedzanie tej części muzealnej ekspozycji zamyka prezentacja XIX-wiecznego stroju poławiacza bursztynu oraz zestawu nurkowego z tego samego okresu. Z użyciem takiego sprzętu sięgano po bursztynowe dary przyrody, nie zawsze poszukiwanie bursztynu było łatwe i oczywiste.

Niedaleko Gdańska warto zobaczyć rezerwat przyrody „Bursztynowa Góra” w Bąkowie z interesującymi pozostałościami po starych kopalniach bursztynu.

Jakie zastosowanie znajdowało tak zwane „złoto Bałtyku”? Odpowiedzi na drugim piętrze muzealnej wystawy.

Drugie piętro – bursztynowe dzieła sztuki

W drugiej części wystawy przegląd związanej z regionem twórczości bursztynowej od czasów szlacheckiej Rzeczypospolitej do współczesności.

Unikatowym eksponatem jest bez wątpienia komplet szachowy wykonany na przełomie XVII i XVIII stulecia przez mistrza Michaela Redlina. Wspomniane szachy dopiero kilka lat temu zostały nabyte przez Muzeum Gdańska i to za niebagatelną kwotę ponad 2 milionów zł.

Warto też zwrócić uwagę na kabinet z XVIII wieku, który wykonał znakomity mistrz Johann Georg Zernecke.

Do twórczości lokalnej nawiązuje też kielich z jubilerskiej pracowni Moritz Stumph & Sohn działającej w Gdańsku od początku XIX wieku aż do końca II wojny światowej.

Nie brakuje też unikatowych dzieł z późniejszych czasów, takim na przykład jest waza wykonana w 1900 roku w Gdańsku i wkrótce potem zaprezentowana na wystawie światowej w Paryżu. Pół wieku później odnowione dzieło zamierzano podarować Józefowi Stalinowi, jednak zbrodniarz zmarł i waza wróciła do Gdańska.

Niezwykłym dziełem współczesnej sztuki jest bursztynowa gitara Fender Stratocaster – prawdopodobnie jedyna taka na świecie

Warto też zwrócić uwagę na dzieła Mariusza Drapikowskiego, zaangażowanego między innymi przy budowie Bursztynowego Ołtarza Ojczyzny w pobliskim kościele św. Brygidy.

Jak wyżej wspomniano – gdańscy artyści przyczynili się do powstania słynnej Bursztynowej Komnaty, jak wiadomo dzieło zaginęło i w latach 1979-2003 zostało w Carskim Siole zrekonstruowane. Na wystawie zobaczyć można dwie kopie z tej rekonstrukcji – niewielkie plakietki z mitologicznym przedstawieniem scen „Upadek Faetona” oraz „Łzy Hellad”.

Zatem bursztynowa wystawa przyciąga uwagę i zainteresowanie, a piękno ponad tysiąca eksponatów można podziwiać bez końca…

Ekspozycja w nowym Muzeum Bursztynu nie wyczerpuje lokalnie ujętej tematyki „bałtyckiego złota”. O Bursztynowym Ołtarzu Ojczyzny już wspomniano, ciekawą wystawę poświęconą tematyce inkluzji bursztynowych zobaczyć można na Wydziale Biologii Uniwersytetu Gdańskiego. Natomiast wystawa „Bursztynowe konteksty” zdobi gotyckie wnętrza Muzeum Zamkowego w Malborku.