W bieżącym roku przypada setna rocznica powstania Wolnego Miasta Gdańska. Ten polityczno-terytorialny eksperyment miał być kompromisem między oczekiwaniami odrodzonej Rzeczypospolitej, a dążeniami pokonanej strony niemieckiej. Narzucone kompromisy rzadko kiedy się sprawdzają, także w tym przypadku istotnym skutkiem było niezadowolenie i poczucie krzywdy każdej z zaangażowanych stron.
W Muzeum II Wojny Światowej odbędzie się cykl wykładów poświęconych tematyce Wolnego Miasta Gdańska, między innymi polityce strony polskiej i napięć wpisanych w funkcjonowanie tego nietypowego tworu politycznego.
Wykłady poprowadzi pan Marek Kornat – profesor historii, sowietolog i kierownik Zakładu Dziejów Dyplomacji i Systemów Totalitarnych w Instytucie Historii PAN w Warszawie, autor wielu publikacji z tematyki okresu międzywojennego.
17 listopada 2020 Niemieckie żądania i oferty. Na drodze do wojny (1938-1939)
Pierwsze żądania wobec Polski pojawiły się 24 października 1938 roku, gdy minister spraw zagranicznych Rzeszy Joachim von Ribbentrop w rozmowie z ambasadorem Józefem Lipskim złożył „propozycję uregulowania wzajemnych stosunków”.
Niemcy oczekiwali polskiej zgody na aneksję Gdańska, wybudowanie autostrady łączącej Prusy Wschodnie z niemieckim Pomorzem i przystąpienie Rzeczypospolitej do paktu antykominternowskiego. Naciski zostały ponowione w kolejnych miesiącach, wobec polskiej rezerwy i późniejszej stanowczej odmowy – po stronie niemieckiej rozpoczęto wojenne przygotowania. Nad Europę nadciągały chmury kolejnego konfliktu…
12 maja 2020, godz. 17.30. Wykład „Locarno i niemieckie nadzieje na pokojową rewizję Traktatu Wersalskiego a Gdańsk (1920-1930)”
Układ w Locarno został zawarty 16 października 1925 roku i przywracał pokonanym Niemcom rolę jednego z najważniejszych państw w Europie.
W obradach poprzedzających podpisanie porozumienia wzięli udział dyplomaci z Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii i Włoch. Przedstawiciele Polski i Czechosłowacji nie zostali zaproszeni do głównych obrad i musieli zadowolić się rolą biernych obserwatorów.
Podpisane porozumienie zapewniało nienaruszalność granicy francusko-niemieckiej i belgijsko-niemieckiej, taką gwarancją nie objęto granic w Europie Wschodniej… Tym samym podważano trwałość powersalskiego porządku politycznego i po praz pierwszy zapalono zielone światło do zmiany traktatowych ustaleń…
Kolejny wykład w Muzeum II Wojny Światowej dotyczyć będzie wpływu opisywanych wyżej postanowień na postawę władz Wolnego Miasta Gdańska i ich politykę wobec państwa polskiego.
Ze względu na ograniczenia epidemiologiczne wykład odbędzie się w trybie online na kanale YouTube Muzeum II Wojny Światowej.
7 kwietnia 2020, godz. 17.30. Wykład „Między Niemcami a Polską i w polityce mocarstw zachodnich (1920-1925)”
Ze względu na ograniczenia epidemiologiczne wykład odbędzie się w trybie online na kanale YouTube Muzeum II Wojny Światowej.
Pierwsze lata funkcjonowania Wolnego Miasta Gdańska były wypełnione niechęcią niemieckich mieszkańców do odrodzonego państwa polskiego, przyczyny leżały w oderwaniu od Niemiec, kiepskiej sytuacji gospodarczej i słabych perspektywach jej poprawy. Perspektywy ekonomicznego ożywienia oczywiście były, ale oznaczały konieczność zacieśnienia współpracy gospodarczej z Rzeczpospolitą, a ze względów politycznych takiej opcji nie brano pod uwagę. Pułapka błędnego koła, mieszanie przyczyn ze skutkami.
Natomiast Liga Narodów okazywała słabość i powolność w rozwiązywaniu zadrażnień gdańsko-polskich. W 1924 roku strona polska otrzymała zgodę Ligi Narodów na założenie i prowadzenie wojskowej składnicy tranzytowej na zdemilitaryzowanym obszarze Freie Stadt Danzig. Lokalizacyjny wybór padł na popularny kurort Westerplatte…
10 marca 2020, godz. 17.30. Wykład „Wolne Miasto Gdańsk – twór sztuczny: geneza i struktura”
Geneza powstania Wolnego Miasta Gdańska była złożona i skomplikowana. Odbudowująca się Polska oczekiwała dostępu do Bałtyku i pełnomorskiego portu, a pokonane w I wojnie światowej państwo niemieckie usiłowało zachować jak najdalej idącą zwartość terytorialną. Na konferencji pokojowej polskie dążenia były popierane przez stronę francuską i delegację amerykańską, na rzecz korzystnych dla Rzeczypospolitej rozstrzygnięć z wielkim zaangażowaniem zabiegali Roman Dmowski i Ignacy Paderewski.
Do gry włączyli się politycy brytyjscy, którzy w silnej Polsce widzieli nadmierne wzmocnienie Francji i niebezpieczne z brytyjskiego punktu widzenia zachwianie równowagi w powojennej Europie. Zasadniczy ton tej dyplomatycznej narracji nadawał premier David Lloyd George.
Brytyjski przywódca ostatecznie przekonał delegację amerykańską do objęcia Gdańska patronatem Ligi Narodów i utworzenia osobnego bytu polityczno-terytorialnego. W samym Gdańsku odbywały się wiece z udziałem kilkudziesięciu tysięcy osób, w ich trakcie protestowano przeciwko włączeniu Gdańska w polskie granice. Obwinianie wyłącznie brytyjskiego premiera podjętymi wówczas decyzjami nie jest więc słuszne i właściwe, w ówczesnej sytuacji i skrajnej rozbieżności oczekiwań nie było dobrych rozwiązań politycznych i terytorialnych.
10 stycznia 1920 roku uprawomocniły się postanowienia traktatowe i nastąpiło formalne odłączenie Gdańska od państwa niemieckiego.
W przejściowym okresie gdańskiego porządku i bezpieczeństwa pilnował aliancki kontyngent wojskowy z gen. Richardem Hakingiem w roli dowodzącego.
W kolejnych miesiącach systematycznie realizowano związane z Gdańskiem postanowienia traktatowe, dotyczące ustroju, wyboru władz i ustanowienia nadzoru ze strony Ligi Narodów i państwa polskiego.
Ostatecznie 15 listopada 1920 roku formalnie powstało Wolne Miasto Gdańsk.
Kolejne miesiące i lata wykazały głęboką wadliwość tego eksperymentu polityczno-terytorialnego, tej tematyki będą dotyczyć kolejne wykłady.
Pozostałe wykłady
12 maja. „Locarno i niemieckie nadzieje na pokojową rewizję Traktatu Wersalskiego a Gdańsk (1920-1930);
15 września. „Gdańsk w szczytowej fazie napięć polsko-niemieckich (1931-1934);
13 października. „Upadek Ligi Narodów i polska koncepcja układu stabilizacyjnego w sprawie Gdańska (1935-1938)”;
17 listopada. „Niemieckie żądania i oferty. Na drodze do wojny (1938-1939)”.
Wykłady o Wolnym Mieście Gdańsku w Muzeum II Wojny Światowej;
pl. W. Bartoszewskiego 1, 80-862 Gdańsk;
10 marca, 17 kwietnia, 12 maja, 15 września, 13 października, 17 listopada – godz. 17.30.
Sala kinowa, poziom -3;
Wstęp wolny.
