InfoGdańsk

Kolejna wystawa z ratuszowej Galerii Palowej sugestywnie i emocjonalnie opowiada o tragicznych losach polskiej społeczności z obszaru Freie Stadt Danzig.

Wolne Miasto Gdańsk zostało powołane do życia na mocy ustaleń międzynarodowych, ale przez cały czas swego istnienia borykało się z poważnymi problemami gospodarczymi i społecznymi. Na drodze do wydawałoby się naturalnej współpracy z odrodzoną Rzeczpospolitą stanęły uprzedzenia zmieszane ze źle pojmowaną polityką, potem też coraz bardziej złowrogą ideologią.

Ekspansja ideologii nazistowskiej w Wolnym Mieście Gdańsku

Od początku lat trzydziestych miasto Gdańsk coraz bardziej otwierało się na hasła nazistowskiej propagandy, a wobec mniejszości polskiej i żydowskiej nasilały się represje i czynne ataki.

Opisywana wystawa przywraca właściwy tor dyskusji historycznej na temat Gdańska i przyczyn wybuchu II wojny światowej, tak zniekształconej przemówieniem wiceprezydenta Piotra Grzelaka z maja 2019 roku.

Wystawę „Gdańszczanie 1939” spinają dwie historyczne i wybitnie zasłużone postacie. Ksawery Pruszyński (1907-1950) jako przedwojenny dziennikarz i reportażysta wnikliwie obserwował rozwój gdańskich stosunków politycznych, w książce „Sarajewo 1914, Szanghaj 1932, Gdańsk 193?” proroczo wskazał na Gdańsk jako przyczynę początku kolejnej wojny.

Z kolei Brunon Zwarra (1919-2018) osobiście doświadczył okrucieństw hitlerowskiej okupacji, jako więzień obozów koncentracyjnych stoczył heroiczną i zwycięską walkę o przetrwania i ocalenie ludzkiej postawy i godności. W latach powojennych dał się poznać jako twórca znakomitej literatury wspomnieniowej i wytrwały dokumentalista historii polskiej społeczności z okresu Wolnego Miasta Gdańska. Takie uhonorowanie Brunona Zwarry bardzo potrzebne. Ze względu na stanowczą polemikę z Günterem Grassem został przez oficjalne czynniki skazany na zapomnienie, późniejsze autobiograficzne wyznania noblisty potwierdziły zasadność wysuwanych wcześniej wątpliwości i zastrzeżeń.

Na wystawie przedstawienie kilkunastu ważnych bloków tematycznych. Wstępem sylwetki wspomnianych pisarzy i następnie opis sytuacji politycznej w Wolnym Mieście Gdańsku, przede wszystkim narastającej nazyfikacji lokalnej władzy i relacji społecznych.

Poprzez opis coraz częstszych incydentów granicznych i niemieckich przygotowań do wojny wystawa prowadzi do tematów o kluczowym znaczeniu – obrony Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte i Poczty Polskiej w Gdańsku. Następnie do niemieckich zbrodni i terroru. Tej tematyki dotyczą zdjęcia i opisy o więzieniu w Victoriaschule i obozie dla jeńców cywilnych w Stutthofie. Tragiczne losy polskiej społeczności podkreśla przedstawienie wojennych dziejów rodziny Majewskich. Jan i Paulina Majewscy mieszkali na gdańskich Siedlcach. Z ich dziesięciorga dzieci dwoje zmarło w wieku dziecięcym, podczas wojny II wojny światowej czterech synów straciło życie w obozach koncentracyjnych i egzekucjach, u schyłku wojny ojciec Jan zmarł w obozie koncentracyjnym KL Sachsenhausen.

Opowieść zamykają fotografie z przedstawieniem „Triumfu Hitlera” – na zdjęciach wizyty nazistowskich dygnitarzy w Gdańsku i niekłamany entuzjazm lokalnej ludności.

Na wystawie unikatowe zdjęcia i eksponaty

Na wystawie około stu eksponatów z muzeów oraz kolekcji prywatnych. Niektóre z nich to pamiątki o wielkiej wartości historycznej – kurtka mundurowa mjr. Henryka Sucharskiego, sztandar polskiej szkoły z Ełganowa czy też notatnik Henryka Wieczorkiewicza – dziennikarza zamordowanego w KL Stutthof. Warto dłużej zatrzymać się przy fotografiach – wiele z nich to ujęcia ze zbiorów kolekcjonerskich, mało lub wcale nie znane w szerszym obiegu historycznym.

Nawiązaniem do postaci Brunona Zwarry jest jego maszyna do pisania. O postaci Ksawerego Pruszyńskiego przypomina napisana przez niego książka o wspomnianym już tytule – prorocza i błyskotliwa analiza stosunków politycznych Freie Stadt Danzig i płynących z nich zagrożeń.

Wystawa powstała dzięki współpracy Muzeum Gdańska z Muzeum Stutthof i Towarzystwem Przyjaciół Gdańska. Eksponatów użyczyły też następujące instytucje: Archiwum Państwowe w Gdańsku, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, Muzeum Sopotu, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku oraz Biblioteka Gdańska PAN. Zaangażowały się także osoby prywatne, między innymi Jan Daniluk, Marek Adamkowicz, Piotr Mazurek i wiele innych.