Na terenie Żuław Wiślanych ciekawych miejsc i zabytków nie brakuje, wielu turystów przyciąga na przykład potężny pokrzyżacki zamek w Malborku.
Natomiast niewielkie miejscowości żuławskie cieszą się zainteresowaniem koneserów historii, bo zachowane do dzisiaj i mało przy tym znane obiekty sporo mówią o ciekawych dziejach żuławskiej krainy.
Wiatrak w Palczewie – niezwykły zabytek żuławskiej techniki
Taki miejscem jest na przykład położone w pobliżu Wisły Palczewo z jedynym zachowanym na Żuławach wiatrakiem typu holenderskiego. Palczewski wiatrak powstał na początku XIX wieku jako młyn wiatrowy do mielenia zboża. Z bogatym wyposażeniem i przestronnym pięciokondygnacyjnym wnętrzem już przed II wojną światową uchodził za cenny zabytek żuławskiej techniki.
Palczewski wiatrak mielił ziarno aż do 1958 roku, zatem obiekt wytrwale pracował przeszło półtora stulecia! Stosowane na Żuławach rozwiązania techniczne były więc bardzo solidne i trwałe.
Jeszcze w trakcie eksploatacji (w 1956 roku) wiatrak został wpisany do rejestru zabytków. W latach 60-tych ubiegłego stulecia ostaszewska gmina przekazała wiatrak właścicielowi prywatnemu, dzięki jego zaangażowaniu udało się zabytek uchronić przed degradacją i destrukcją, aczkolwiek ze względów finansowych kompleksowy remont nie był możliwy.
Wiatrak typu holenderskiego w Palczewie
Palczewski wiatrak reprezentuje typ holenderski. Zatem korpus wiatraka jest stały, a tylko jego górna część obraca się do kierunku wiatru. Innym typem wiatrakowych konstrukcji były tak zwane koźlaki, które przy użyciu drągów były obracane w całości.
Wiatrak z Palczewa zadziwia konstrukcyjnym i technicznym rozmachem. Obiekt powstał na ziemnym wale z bramnym przelotem. W przejazdowym parterze powstała przestrzeń magazynowa o powierzchni prawie 100 m². Na styku części murowanej i drewnianej znajdowała się drewniana galeryjka, ułatwiająca konserwację i naprawę wiatrakowych skrzydeł.
Natomiast na dachu wiatraka działała kiedyś turbinka wiatrowa, która poprzez skomplikowany układ przekładni regulowała ustawienie wiatrakowej czapy i skrzydeł względem kierunku wiatru!
Żuławskie wiatraki
W palczewskim wiatraku zachowało się sporo autentycznego wyposażenia, w pobliżu zobaczyć też można okazały dom z połowy XIX wieku, w którym uwagę przyciąga ganek z bogatą żuławską ornamentyką.
Wiatraki odgrywały niegdyś ważną rolę w gospodarce żuławskiej krainy. Do dzisiaj zachowały się tylko pojedyncze takie obiekty. W Drewnicy zobaczyć można wiatrak koźlak pamiętający XVIII stulecie.
Ciekawy wiatrak typu paltrak znajduje się w Mokrym Dworze, przez tę ciekawą żuławską miejscowość prowadzi malowniczy Szlak Motławski. Wspomniany wiatrak został w częściach sprowadzony z Mazowsza i następnie starannie odbudowany.
Żuławski krajobraz był też kiedyś usiany wiatrakami polderowymi wspomagającymi meliorację tej żyznej, lecz również wymagającej krainy. Wspomniane konstrukcje już dawno zniknęły z żuławskiego krajobrazu.
