Obszar dzisiejszego Świbna urzędowe dokumenty z 1552 r. scharakteryzowały jako bezludne nieużytki. Okolica została określona jako Schiefe Horst (np. w dokumentach z 1614 r.), co w dosłownym tłumaczeniu oznacza Skośny Gaj. To najdalej na wschód położona dzielnica Gdańska, do 1998 roku po drugiej stronie Przekopu Wisły zaczynał się obszar województwa elbląskiego.
Budowa Przekopu Wisły – przełom w dziejach Świbna
W XVI w. dzierżawę okolicy przyznano Brandesom – bogatej i wpływowej rodzinie gdańskiej. Prawa zamożnej familii potwierdziły dokumenty wydane przez królów Jana Kazimierza (1659), Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1670) i Jana III Sobieskiego. W XVIII stuleciu wieś kolejno dzierżawili Franciszek von Tiedemann, Gabriel Weickhamann i Jan Batzman. Pod koniec tego stulecia (1793) okolicę przejęło państwo pruskie, zmiany były konsekwencją II rozbioru Rzeczypospolitej. W XIX wieku okolica należała do rodziny Gibsonów, która ciekawie zapisała się w dziejach XIX-wiecznego Gdańska. Gibsonowie byli m.in. pionierami gdańskiej żeglugi parowej, słynęli też z kupieckiej operatywności.
W 1886 roku w tej skromnej osadzie naliczono zaledwie 271 mieszkańców i chyba nikt nie przeczuwał nadchodzącej odmiany dziejów.
Przełom w dziejach osady przyniosły wydarzenia z 1888 roku, gdy katastrofalna powódź spustoszyła wielkie obszary Żuław Wiślanych. Niedługo potem podjęto decyzję o uregulowaniu i skróceniu przebiegu Wisły. Pierwsze plany budowy przekopu snuto już w XVIII stuleciu, na przeszkodzie stanęła słabość polskiego państwa, potem ekonomiczne wyczerpanie Królestwa Pruskiego.
Zobacz też – Skup mieszkań Gdańsk – szybka transakcja
Po katastrofalnej powodzi nie podważano już sensu tej inwestycji. Prace przeprowadzono w latach 1889-95, powstał długi na 7 km kanał otoczony potężnymi wałami przeciwpowodziowymi. O znaczeniu przekopu przypomina kamień z pamiątkową tablicą, pomnik odsłonięto dla upamiętnienia setnej rocznicy zakończenia tego śmiałego projektu.
Przekop Wisły (niem. Weichseldurchstich), jako udana inwestycja hydrotechniczna, znacząco zmniejszył zagrożenie powodziowe. Kanał zdynamizował rozwój okolicy, w której zauważalnie wzrosła liczba czynnych zawodowo rybaków. Pomogła też linia kolei wąskotorowej, od 1905 roku łącząca okolicę z niedalekim Gdańskiem. Od końca XIX stulecia w Schiewenhorst funkcjonowało też chętnie odwiedzane kąpielisko morskie.
Z tego okresu pochodzą domy rozrzucone wzdłuż wiślanego wału. (tzw. Kolonia Świbnieńska), w niektórych budynkach do dzisiaj zachowała się misterna stolarka i malownicze werandy.
Zerwany prom i dramatyczna akcja ratunkowa
Wczesną wiosną 1945 r. Wyspa Sobieszewska dała krótkotrwałe schronienie rozbitym oddziałom niemieckim i wielu tysiącom cywilnych uciekinierów. Port rybacki w Schiewenhorst służył jako prowizoryczne centrum ewakuacyjne – pod gradem bomb łodzie i barki przewoziły żołnierzy i uchodźców w stronę kotwiczących na wodach zatoki statków i okrętów. W położonym po drugiej stronie przekopu Mikoszewie rozegrał się dramat ewakuacji więźniów z obozu KL Stutthof.
Po wojnie następowała systematyczna wymiana ludności, niełatwe to były czasy, bo osadnicy przywieźli ze sobą różne problemy, pamięć wojennych koszmarów i diametralnie różne wzorce zachowań. Genezę i trudy tego nowego początku ciekawie opisuje cykl „Reguła trzech” autorstwa Waldemara Nocnego, wieloletniego mieszkańca tych okolic.
W grudniu 1945 roku zerwał się prom z przesiedleńcami na pokładzie, nurt wyniósł bezradnych ludzi na środek Zatoki Gdańskiej. Akcję ratunkową utrudniał brak łączności, zalodzenie zatoki i niebezpieczne miny, ostatecznie wszystkie osoby zostały uratowane. Na kanwie tego zapomnianego wydarzenia powstała książka „Prom” Stanisława Goszczurnego i ciekawy film o takim samym tytule. Tuż po wojnie osada nosiła nazwę Śpiewowo, którą zmieniono na obecną w lipcu 1947 roku. W 1973 r. Świbno wraz z całym obszarem Wyspy Sobieszewskiej zostało włączone w administracyjne granice Gdańska.
Zobacz też – Pizza Włoska w Gdańsku. Jak poznać, że jesz włoską pizzę?
To ciekawa dzielnica, o wybitnych walorach przyrodniczych. W 1991 roku powołano rezerwat przyrody „Mewia Łacha”, to jedyny polski rezerwat o zmiennej powierzchni, bo daje o sobie znać lądotwórcza aktywność Wisły. Podobnie jak przy starym ujściu rzeki powstały dwie wysepki, oby ich historia potoczyła się inaczej niż słynnego Westerplatte. Rezerwat upatrzyły sobie foki, obserwowano tu już stada złożone z kilkudziesięciu osobników.
Okolica warta odwiedzin, wizytę warto połączyć z przeprawą promową przez Przekop Wisły, po drugiej stronie ciekawa miejscowość Mikoszewo.
Ciekawe miejsca w gdańskim Świbnie
Pomniki 100-lecia Przekopu Wisły
Głaz upamiętnia setną rocznicę zakończenia budowy Przekopu Wisły. Pomnik odsłonięto 31 marca 1995 r. w obecności wicewojewody gdańskiego Józefa Borzyszkowskiego. Ważący blisko 15 ton kamień pamiątkową tablicą przyozdobili rzeźbiarze Stanisław Wyrostek i Zdzisław Pidek.
Przekop Wisły
Jako śmiała i szeroko zakrojona inwestycja został zbudowany w latach 1889 – 1895. Nowy kanał (niem. Weichseldurchstich) znacząco zmniejszył powodziowe zagrożenie okolicy. Warto przytoczyć kilka liczb oddających skalę inżynieryjnego przedsięwzięcia: długość 7 km, szerokość od 250 do 400 m, 10 m wysokości wałów. Ciekawie zaaranżowano uroczystość otwarcia przekopu – 31 marca 1895 r. nadprezydent prowincji Gossler na telegraficzny sygnał cesarza własnoręcznie otworzył drogę pierwszym strugom wiślanym. Warto skorzystać z przeprawy promowej i przepłynąć na drugi brzeg przekopu, tam miejscowość Mikoszewo z ciekawymi walorami przyrodniczymi i licznymi nawiązaniami do historii okolicy.
Rezerwat Mewia Łacha
Utworzony w 1991 r., zajmuje północną część świbnieńskiej dzielnicy i tereny położone przy drugim brzegu Przekopu Wisły (okolice Mikoszewa). Rezerwat jest oazą dla kilkuset gatunków ptaków – występują w nim legowiska rzadko spotykanych odmian rybitw oraz żerowiska ptaków siewkowych, blaszkodziobych i wielu innych. W granicach rezerwatu występuje największa koncentracja mewy białej (40 000 osobników) oraz mewy pospolitej (150 000 osobników). Wizytę w rezerwacie warto połączyć z przeprawą promową przez Przekop Wisły.
Przeprawa promowa
Świbnieńska przeprawa skraca podróż w kierunku Mierzei Wiślanej. Kilkuminutowa przejażdzka wysłużonym promem to spora atrakcja turystyczna, bo krajobrazy widziane z poziomu rzeki prezentują się szczególnie ciekawie. Prom jest największą jednostką wiślaną prowadzoną zamocowaną po obu stronach rzeki linami. Napędzany płynącym obok stateczkiem może przewozić ładunki o masie 60 ton oraz 200 osób.
Kolonia domków rybackich
Na początku XX wieku na koronie wału Przekopu Wisły zbudowano osiedle domów rybackich. Na wielu budynkach zachowały się autentyczne detale snycerskie, okiennice i werandy. Osiedle określane mianem Kolonii Świbnieńskiej rozciąga się na długości 2 km w stronę Przegaliny.
Kościół św. Wojciecha
W pobliżu świątyni ewangelicka kaplica zbudowana w okresie międzywojennym. Nowy kościół budowano w latach 1988-2000 według projektu Szczepana Bauma. W nowoczesnym wystroju ważnym motywem figura św. Wojciecha, w kościele przechowywane są też relikwie praskiego biskupa. W 1997 roku świątynia otrzymała godność Milenijnego Sanktuarium Chrzciciela Gdańska św. Wojciecha.
