Placówka muzealna od kilkudziesięciu już lat funkcjonuje w budynku przy ulicy Kościerskiej 1, wewnątrz siedem sal z wystawami opowiadającymi o życiu codziennym lokalnej ludności, folklorze i fascynującej odrębności kaszubskiego regionu.
Muzeum Kaszubskie zajmuje się gromadzeniem i zabezpieczaniem zbiorów, dokumentacją i naukowym opracowaniem wątków regionalnego życia, ponadto działalnością edukacyjną i promocją regionu. Do muzeum chętnie zaglądają turyści krajowi, a w muzealnej księdze pamiątkowej można też znaleźć wpisy gości z Brazylii, USA, Kanady, Chin i Japonii.
Działalność Franciszka Tredera
Patronem opisywanej placówki muzealnej jest Franciszek Treder (1903-1980), któremu muzeum zawdzięcza powstanie, rozwój i naznaczone sukcesami funkcjonowanie.
Jako młody i pełen zapału nauczyciel zafascynował się specyfiką i bogactwem kaszubskiej kultury ludowej. Już w 1932 roku Franciszek Treder zorganizował pierwszą wystawę zabytków w Borzestowie, ale podejmowane później próby organizacji placówki z prawdziwego zdarzenia nie przyniosły powodzenia.
Temat wrócił dopiero po zakończeniu II wojny światowej, gdy starania o organizację muzeum podjął Powiatowy Ośrodek Krzewienia Kultury i Sztuki w Kartuzach. W temat zaangażował się też wspomniany Franciszek Treder, który jako wybitny pasjonat i znawca regionu wsparł inwentaryzację zbiorów i przygotowania do otwarcia muzeum.
Znacząco pomogło też Towarzystwo Miłośników Muzeum im. dr. Aleksandra Majkowskiego, którym dyrygował niestrudzony… Franciszek Treder.
Otwarcie muzeum nastąpiło 1 maja 1947 roku, a kilkanaście miesięcy później placówka została włączona do ogólnopolskiej sieci muzeów regionalnych.
Po upaństwowieniu placówki w 1950 roku Franciszek Treder został kierownikiem muzeum, a dzięki jego wieloletniej współpracy z Franciszkiem Brzezińskim – zbiorów systematycznie przybywało. Muzealna placówka stała się tętniącym życiem centrum kultury kaszubskiej.
W 1974 roku Franciszek Treder odszedł na emeryturę, dwie dekady później (1997) na muzealnym dziedzińcu został odsłonięty pomnik dedykowany tej nietuzinkowej postaci. Natomiast w 2017 roku roku powstał film „Pamiętnik kaszubskiego Fausta” opowiadający o życiu i dokonaniach tego wybitnego muzealnika.
Muzeum Kaszubskie w Kartuzach odwiedza rocznie około 20 tys. turystów polskich i zagranicznych.
Placówka prowadzi działalność wydawniczą, ponadto organizuje prelekcje, wykłady i warsztaty dla dzieci. Wielkim zainteresowaniem cieszą się organizowane przez muzeum imprezy plenerowe, na przykład jarmark Etno-Prezentacje i oczywiście Festiwal Nalewki Kaszubskiej.
Wystawy w Muzeum Kaszubskim w Kartuzach
Wystawy w opisywanej placówce muzealnej dotyczą tematyki życia codziennego na Kaszubach, opowiadają o mieszkańcach tego fascynującego regionu, podkreślają przy tym jego kulturową odrębność i specyfikę.
Wystawa rolnicza prezentuje podstawowe narzędzia związane z uprawą kaszubskiej roli: radła ramowate, pługi dwurękojeściowe czy też kultywatory. Z dobrej jakości sprzętem łatwo nie było, dlatego wiele narzędzi powstawało dzięki lokalnej improwizacji i pomysłowości. Jeden z przedstawionych kultywatorów został skomponowany z okorowanego korzenia i trzech gwoździ.
Warto zwrócić uwagę na „końskie buty”, które ułatwiały wykorzystanie koni w pracach polowych.
Ciekawa też wystawa prezentująca kaszubskie gospodarstwo domowe. Zestawy sprzętów przypominają o trudzie i złożoności dawnego dnia codziennego. W oczy rzuca się samowystarczalność ówczesnych gospodarstw domowych – stąd zestawy wag, koryt do wyrobu ciasta chlebowego, foremek do masła i wielu innych niezbędnych sprzętów.
Kolejna wystawa opowiada o rybołówstwie, które przez całe stulecia było jednym z najważniejszych zajęć tutejszej ludności. Nic dziwnego, na Kaszubach naliczyć można ponad 500 jezior, zresztą pobliskie skupisko obfitujących w ryby zbiorników wodnych miało znaczny wpływ na lokację kartuskiego klasztoru pod koniec XIV wieku.
Na wystawie dwa czółna, sprzęty do połowu, kaganek do wabienia ryb światłem oraz unikatowa „baba” – kołowrót na płozach wykorzystywany do połowów zimowych.
Jednym z najstarszych rzemiosł kaszubskich było garncarstwo, którego dotyczy kolejna sekcja muzealnych zbiorów. Na wystawie przedstawienie etapów garncarskiego procesu produkcji, ciekawe też kafle piecowe, wazony i wyroby ceramiczne z warsztatu Meissnerów, Neclów i Kaźmierczaków.
W kolejnej części przedstawienie obrzędowości i kultury kaszubskiej. Szczególnie cenna kolekcja dotyczy przebierańców (tzw. gwiżdzów) z okresu Bożego Narodzenia, zobaczyć zatem można słomianą koronę gwiazdora, maszkary konika, kozy i kozła. Natomiast instrumenty muzyczne jak diabelskie skrzypce i burczybas to szeroko rozpoznawalny fundament kaszubskiego folkloru.
Kaszubskie nuty jako śpiewany alfabet odegrały wielką rolę podczas germanizacyjnego naporu i starań o zachowanie lokalnej tożsamości i kultury.
W kolejnej części przedstawienie sztuki ludowej. Kolekcja XVII-XIX-wiecznych czepców kobiecych jest muzealnym unikatem w krajowej skali. Jeszcze w połowie XIX stulecia wartość takiego czepca przewyższała wartość krowy!
Ciekawy też XIX-wieczny zbiór obrazów malowanych na szkle. Wystawa przypomina o dawnych lokalnych ośrodkach wytwórczości artystycznej – związanych przede wszystkim z klasztorami w Żukowie i Żarnowcu.
Posag Panny Młodej to kolejna wystawa Muzeum Kaszubskiego w Kartuzach. Zgodnie z odwieczną tradycją panna młoda otrzymywała od rodziców kilka skrzyń wianowych z posagiem – pościelą, bielizną i sprzętem codziennego użytku. Na wystawie między innymi cztery skrzynie posagowe.
Zobacz też – Hotel na Kaszubach
Natomiast w Izbie Kaszubskiej zobaczyć można wyposażenie typowej w tym regionie izby mieszkalnej, uwagę zwraca wielka funkcjonalność prezentowanych mebli i sprzętów.
Warto zejść do piwnicy. W tym budynku w latach 1945-46 działała siedziba Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, dlatego w tym pomieszczeniu zobaczyć można zachowane drzwi do karceru oraz wystawę opowiadającą o działalności kartuskiego UB i powojennych prześladowaniach.
Poza budynkiem głównym działa też tak zwana Kuźnia Bazylego – wewnątrz prezentacja tradycji kowalstwa i stolarstwa w regionie kaszubskim.
Zatem wizyta w Muzeum Kaszubskim jest taką wędrówką przez bogactwo lokalnej kultury i folkloru. Złożoność tej tematyki prezentują też inne placówki, między innymi muzea z Wejherowa, Pucka i przede wszystkim Wdzydz Kiszewskich.
