Skansen wdzydzki powstał dzięki wytrwałości małżeństwa Teodory i Izydora Gulgowskich, wybitnie zaangażowanych w promowanie i ratowanie dziedzictwa kaszubskiej kultury ludowej. Do legendy przeszły okoliczności pierwszego spotkania tych ciekawych osób, złączonych wkrótce potem wielkim uczuciem i zbieżnością folklorystycznych zainteresowań. Niemiecko-kociewskie małżeństwo niejako symbolizowało przenikające się światy zróżnicowanego etnicznie Pomorza Gdańskiego.
Rodzice Teodory Fethke (nazwisko panieńskie) widzieli w córce artystkę o niebanalnych umiejętnościach i możliwościach, zatem znajomością ze skromnym kociewskim nauczycielem zachwyceni nie byli. Podobno Teodora zgodę na ślub wymusiła stanowczym i dość długim strajkiem głodowym! Ślub odbył się w 1899 roku, kilka lat później (1906) Gulgowscy kupili XVIII-wieczną chałupę podcieniową, w której otworzyli Muzeum Kaszubskie – pierwszą placówkę muzealną na wolnym powietrzu na ziemiach polskich. Muzealne zbiory dotyczyły życia codziennego ludności kaszubskiej, ludowej kultury i obyczajowości.
Teodora Gulgowska wytrwale pracowała nad zachowaniem tradycji rzemiosła ludowego haftu i plecionkarstwa. Izydor Gulgowski (zm. 1925) udzielał się też jako sekretarz Kaszubskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Kartuzach oraz regionalny pisarz i poeta. Kilka lat po śmierci męża Teodora sprzedała placówkę i zbiory na rzecz Skarbu Państwa, ale z ramienia Konserwatora Zbiorów nadal opiekowała się tym ludowym muzeum.
Zbiory przepadły w pożarze w czerwcu 1932 roku, kilka lat później muzealna placówka wznowiła działalność. W 1949 roku muzeum zostało upaństwowione, Teoedora Gulgowska pracowała w nim do śmierci (1951) i została pochowana u boku męża na terenie skansenu.
W kolejnych dekadach koncepcja funkcjonowania placówki była systematycznie rozwijana, na rzecz skansenu przekazywano kolejne obiekty, a w 1970 roku formalnie powołano do życia Kaszubski Park Etnograficzny. Wielkim wyzwaniem stało się przeniesienie kościoła ze wsi Swornegacie, po wieloletnich pracach konserwatorskich ten ciekawy zabytek sakralny został poświęcony w 1987 roku. W tamtym czasie był to jedyny czynny muzealny kościół w Polsce. Ciekawym nabytkiem był też wiatrak holenderski z Brus, otwarty na muzealnej wystawie w 1994 roku.
Od 2000 roku placówka działa pod nazwą Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich.
Zwiedzanie
Trasa zwiedzania prowadzi przy kolejnych zabytkach budownictwa wiejskiego z obszaru Kaszub, Kociewia i Borów Tucholskich. Wielkim zainteresowaniem cieszą się wiatraki, kościoły, budynek szkolny czy też zagroda szlachecka.
W kolejnych obiektach autentyczne eksponaty z tych wcale nie tak odległych czasów: sprzęt gospodarczy, wyposażenie domów i warsztatów. W wielu budynkach interaktywne prezentacje dawnych rzemiosł i profesji, można na przykład poznać metody ucierania tabaki, mielenia zboża, prania i maglowania.
Skansen obejmuje 22 hektary powierzchni, w jego przestrzeni aż 50 zabytkowych obiektów. Pozbawione pośpiechu zwiedzanie może trwać ok. 3 godzin. Obiekty są dobrze oznaczone i opisane, przy zakupie biletów wstępu zwiedzający otrzymują czytelną mapę muzeum.
Na trasie zwiedzania kilka ciekawych wystaw tematycznych, poniżej krótkie opisy.
“Polacy, Niemcy i Kaszubi. Życie codzienne, obyczaje i kultura ludowa w Prusach Zachodnich” – zbiór fotografii dotyczących przenikających się światów ludności i kultury polskiej, kaszubskiej i niemieckiej. Z takiego niezwykłego styku wyrósł później Günter Grass – przyszły laureat literackiej Nagrody Nobla. Fotografie pochodzą ze zbiorów Aleksandra Treichla i zostały przekazane przez Instytut Herdera w Marburgu i Muzeum Braci Grimm w Kassel.
“Teodora i Izydor Gulgowscy – twórcy pierwszego na ziemiach polskich muzeum na wolnym powietrzu” – opowieść o działaniach i zabiegach tego niezwykłego małżeństwa. Z poczucia misji i bezinteresownego zaangażowania powstało dzieło uczące kolejne pokolenia…
„Ks. ppłk. Józef Wrycza – działacz niepodległościowy” – historia życia niezwykłego kapłana, którego poświęcenie i patriotyzm przeszły do legendy pomorskiego regionu. Ksiądz Wrycza jako kapelan towarzyszył oddziałom gen. Józefa Hallera i wziął udział w puckich zaślubinach z morzem. Podczas II wojny światowej współorganizował Tajną Organizację Wojskową “Gryf Pomorski”, a w latach powojennych doświadczył też opresyjności kolejnego reżimu. Do końca życia pozostał wierny zasadom i przekonaniom.
„Muzeum do zabawy”.
Wystawa adresowana do najmłodszych zwiedzających, w interaktywny sposób opowiada o działaniu skansenu i specyfice takich placówek muzealnych.
Muzealną formułę poszerzają ciekawe zajęcia edukacyjne: garncarstwo, malarstwo na szkle, tradycyjne zabawy wiejskie, Boże Narodzenie na Kaszubach i wiele innych…
INFORMACJE
Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich
ul. T. i I. Gulgowskich 68, 83-406 Wdzydze
www.muzeum-wdzydze.gda.pl
