InfoGdańsk

Wernisaż tej wystawy odbył się w dniu 31 X 2017 roku, zatem dokładnie pięćset lat po odważnym wystąpieniu Marcina Lutra, skromnego augustianina urodzonego w niemieckim Eisleben. Warto przypomnieć – w dniu 31 X 1517 roku Luter do wrót zamkowej katedry w Wittenberdze przybił listę tez i postulatów, w których zaproponował daleko idącą reformę Kościoła. Zapoczątkował tym fundamentalną zmianę, bo rzeczowa i konstruktywna dyskusja szybko ustąpiła pola politycznym machinacjom, społecznym animozjom i niebezpieczeństwom religijnego radykalizmu.

Luterański Gdańsk

Dla Gdańska temat reformacji jest również ważny, bo przez prawie połowę miejskiej historii to luteranie dominowali w politycznej, gospodarczej i kulturalnej przestrzeni nadmotławskiego miasta.

Droga do luterańskiego umiarkowania też wiodła przez uliczny radykalizm, którego skutkiem m.in. była tyleż stanowcza, co nieskuteczna interwencja króla Zygmunta Starego. W 1945 roku wraz z wysiedleniem niemieckiej ludności dobiegł końca luterański rozdział gdańskiej historii, aczkolwiek nadal funkcjonują wspólnoty o protestanckich korzeniach.

Bloki tematyczne wystawy:

„Prolog” i „Niepokój” – w tych częściach przedstawienie historycznego tła i kontekstu przedreformacyjnej epoki, przede wszystkim ideowego kryzysu z przełomu XV i XVI wieku oraz coraz bardziej spękanego monolitu światopoglądowej zwierzchności Kościoła.

W „Próbie Naprawy” ukazanie wystąpienia Marcina Lutra jako zachęty do dyskusji i podjęcia realnych działań. Nic z tego nie wyszło, o czym opowiada blok o wymownym tytule „Rozłam” – nawiązanie do podziału Europy i chaosu religijnych wojen. Warto podkreślić, że szlachecka Rzeczpospolita nie dała się uwikłać w spiralę tych konfliktów, przyjęte prawodawstwo uczyniło Polskę krajem względnej tolerancji.

„Budowa Nowej Świątyni” to opis przejmowania ideałów luterańskich przez społeczność portowego Gdańska. Wśród eksponatów korespondencja Marcina Lutra i Rady Miasta Gdańska oraz unikatowe tkaniny z pochówków w kościele św. Trójcy.

Protestantyzm nie uchronił się przed niebezpieczeństwem podziałów, w części „Reformacja Reformacji” przedstawienie ewolucji protestantyzmu oraz pojawiających się nurtów i idei. Z reformacyjnego pnia zrodził się umiarkowany luteranizm, znacznie dalej idący kalwinizm czy też radykalny społecznie menonityzm. Wszystkie te nurty interesująco i konstruktywnie zapisały się w stuleciach gdańskiej historii.

„Tolerancja-Nietolerancja” – w tym ciekawym bloku tematycznym przedstawienie tarć między gdańskimi luteranami i kalwinami oraz stosunku protestanckiej większości do katolickiej mniejszości. Powtarzające się tumulty i obelżywe wystąpienia co niektórych pastorów wskazują, że z duchem tolerancji było różnie, z pewnością reformacja nie ukróciła ludzkiej zapalczywości i ignorancji.

„Epilog” – przedstawienie XIX-wiecznych relacji wyznaniowych w Gdańsku. W tym okresie różnice wyznaniowe nie wyzwalały już wcześniejszych emocji i konfliktów. Rok 1945 został przedstawiony jako kres protestanckiego rozdziału dziejów Gdańska.

Podczas otwarcia wystawy odczytano Uchwałę Sejmiku Województwa Pomorskiego upamiętniającą 500 lat reformacji. Na potrzeby wystawy wydano też obszerne, dwutomowe, opracowanie katalogowe. Formułę poszerzają ciekawe wykłady, kuratorskie oprowadzanie i lekcje muzealne.

Wystawa „Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej” – wykłady

08.11.2017, środa, godz. 17.00
Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Sala Czerwona w Ratuszu Głównomiejskim
prof. dr hab. Marcin Hintz, biskup diecezjalny Diecezji Pomorsko-Wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego – wykład „Ewangelicka teologia i etyka w odniesieniu do przekazu Sali Czerwonej Ratusza Głównomiejskiego”.

15.11.2017, środa, godz. 17.00
Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Zielona Brama
dr Anna Frąckowska (MHMG) – wykład „Złotnictwo w protestanckim Gdańsku – tematy, treści, symbole”.
Gdańsk przez wieki słynął z doskonałych wyrobów złotniczych. Tutejsi mistrzowie tego rzemiosła (z wyznania protestanci) pracowali w równym stopniu na potrzeby protestantów i katolików. Czym wyróżniały się wyroby tworzone dla jednych i drugich? Na czym polegają różnice w srebrach sakralnych obu wyznań? Jak się zmieniały ich formy i dekoracja? Tematy biblijne towarzyszyły gdańszczanom także w życiu codziennym, na przykład w zdobieniach przedmiotów codziennego użytku. Jakie motywy były najbardziej popularne na srebrach gdańskich? Co znaczyły, jakie niosły ostrzeżenia lub nakazy? Proponowany wykład udzieli odpowiemy na te pytania.

23.11.2017, czwartek, godz. 17.00
Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Sala Czerwona w Ratuszu Głównomiejskim
prof. dr hab. Anna Ryś (UG) – wykład „Wzorce i wzorniki – sportretowane cnoty mieszczan gdańskich”.

06.12.2017, środa, godz. 17.00
Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Sztuki Dawnej
dr Ewa Bojaruniec-Król (MHMG) – wykład „Zawirowania we władzach miejskich w Gdańsku w okresie reformacji. Wydarzenia z lat 1525–1526″.
Początki reformacji w Gdańsku przypadły na lata konfliktów wewnętrznych w mieście związanych z wybuchem rewolty pospólstwa gdańskiego. W 1525 roku obalono ówcześnie panujące władze miejskie. Przywrócenie tu starego ładu religijnego i społecznego nastąpiło w 1526 roku po przybyciu do Gdańska króla Polski Zygmunta I Starego. Władca ten powołał wówczas do życia nową radę i ławę, ogłosił również tzw. Statuta Sigismundi mające stanowić podstawę ustroju miejskiego w Gdańsku.

07.12.2017, czwartek, godz. 17.00
Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Sala Czerwona w Ratuszu Głównomiejskim
Dorota Powirska (MHMG) – wykład „Boska zagadka. Opatrzność ukryta w emblematach ze stropu Wielkiej Sali Rady”.

14.12.2017, czwartek, godz. 17.00
Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Sala Czerwona w Ratuszu Głównomiejskim
dr hab. Janusz Trupinda (MHMG) – wykład „Przywrócić kulturę i godność Gdańska – odbudowa Wielkiej Sali Rady w Ratuszu Głównego Miasta Gdańska”.

10.01.2018, środa, godz. 17.00
Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Sztuki Dawnej
Magdalena Mielnik (MNG) – wykład „Malowane słowa – ikonografia luterańskich ołtarzy w Gdańsku”.
Wykład poświęcony trzem gdańskim ołtarzom prezentowanym w galerii malarstwa gdańskiego w Oddziale Sztuki Dawnej: Alegorii Grzechu i Zbawienia Hansa Vredemanna de Vries, będącym nie tylko pierwszym luterańskim retabulum, ale także pierwszą fundacją ewangelicką w Gdańsku, ołtarzowi cechu bednarzy z kościoła św. Bartłomieja, wreszcie ołtarzowi z kościoła św. Katarzyny, ze słynnym Ukrzyżowaniem Antona Möllera, w którym po raz pierwszy w sztuce sakralnej w tle pokazano prawdziwe miasto – Gdańsk. W gdańskich dziełach sztuki odzwierciedlała się polemika pomiędzy kalwinistami a luteranami, co również będzie tematem spotkania.

17.01.2018, środa, godz. 17.00
Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Sztuki Dawnej
dr Piotr Kociumbas (UW) – wykład „… in gratia cantantes in cordibus vestris Deo”. Muzyka w kościołach protestanckich nowożytnego Gdańska”.
Wittenberskie wystąpienie Marcina Lutra sprzed pięciuset lat pociągnęło za sobą reformę między innymi w zakresie muzyki kościelnej. Upowszechniona edukacja muzyczna obecna w systemie szkolnictwa ewangelickiego przełożyła się na ponadprzeciętne osiągnięcia kompozytorów niemieckiego obszaru językowego, również tych działających w metropolii nad Motławą. Niniejsza prelekcja przybliży okoliczności, w jakich przyszło im tworzyć i wykonywać swoje kompozycje religijne, a także przedstawi zmiany, które na przestrzeni ponad dwustu lat odcisnęły się na prezentowanym przez nich repertuarze.

23.01.2018, wtorek, godz. 17.00
Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Sztuki Dawnej
dr hab. Adam Szarszewski (GUMed) – wykład „Dobroczynność a protestancki Gdańsk”.
Szesnastowieczny Gdańsk stał się obszarem znacznych przemian społecznych i gospodarczych, inspirowanych nowymi prądami religijnymi. W efekcie wiele działających na jego obszarze instytucji dobroczynnych został zmuszonych do przetworzenia funkcjonującego do tej pory modelu. Jednocześnie nie oznaczało to całkowitego zerwania z dotychczasowym, średniowiecznej jeszcze proweniencji, systemem opieki socjalnej. Wykład stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o radykalizm podjętych wówczas działań, ich formę oraz odległe efekty.