Wbrew pozorom na obszarze Westerplatte zachowało się całkiem sporo autentycznych obiektów, pamiętających działanie polskiej placówki tranzytowej z okresu Wolnego Miasta Gdańska.
Takim budynkiem jest na przykład Elektrownia, która przez kilkadziesiąt powojennych lat służyła żołnierzom Wojsk Ochrony Pogranicza. Kilka lat temu autentyczny obiekt został przekazany na cele wystawiennicze, prace przy adaptacji i muzealnej wystawie właśnie dobiegają końca.
Elektrownia – autentyczny obiekt Wojskowej Składnicy Tranzytowej Westerplatte
Działające na Westerplatte urządzenia przeładunkowe musiały być wyposażone w zasilanie awaryjne. W latach 20-tych problemy z dostawami prądu z sieci gdańskiej były na porządku dziennym, zagrożenie sabotażem też miało swoje znaczenie.
Ostatecznie na dnie Kanału Portowego ułożono kable, którymi połączono Westerplatte z siecią miejską. Jednocześnie zapadła decyzja o budowie własnej elektrowni, zapewniającej pracę urządzeń przeładunkowych w warunkach braku miejskiego zasilania.
Budynek powstał już w 1926 roku, ale prace wyposażeniowe przeciągnęły się i ostatecznie dobiegły końca dwa lata później.
Wewnątrz obiektu zainstalowano dwa spalinowe agregaty prądotwórcze. Z powierzchnią użytkową 350 m² i dobrym dostępem do światła słonecznego – elektrownia stała się ważnym obiektem technicznego zaplecza.
Nowe życie Elektrowni na Westerplatte
Po wybuchu II wojny światowej opisywany budynek znajdował się z dala od głównego obszaru walk i bez większych uszkodzeń przetrwał tydzień obrony Westerplatte.
Po zakończeniu wojny ceglany obiekt został włączony w obszar działającej na półwyspie jednostki wojskowej. Dopiero w XXI wieku budynek został przekazany na rzecz organizowanego Muzeum Westerplatte i Wojny 1939.
Okazały obiekt rzeczywiście do wystawienniczej roli znakomicie pasuje. Zadanie opracowania muzealnej wystawy otrzymała firma Koza Nostra Studio z Krakowa.
Pod koniec kwietnia 2025 roku ekspozycja w budynku Elektrowni zostanie udostępniona zwiedzającym.
Prace archeologiczne na Westerplatte
O eksponaty na nową wystawę ze znakomitym skutkiem zatroszczyli się archeologowie, którzy od prawie 10 lat kompleksowo badają teren Westerplatte. W trakcie prac odkryto i udokumentowano pozostałości budynków Wojskowej Składnicy Tranzytowej: wartowni r 5, willi oficerskiej i budynku starych koszar.
Wielu odkryć przysporzyły prace przy wspomnianej wartowni nr 5, która drugiego dnia obrony została zniszczona w ciężkim bombardowaniu lotniczym. Łącznie pozyskano ok. 80 tysięcy znalezisk dotyczących historii Westerplatte od XVII wieku do połowy XX stulecia.
W 2019 roku odkryto szczątki dziewięciu poległych polskich obrońców. Tym odkryciem potwierdzono sens podjętych badań, podważany wcześniej przez wielu tak zwanych ekspertów i krytyków. Pięć lat później odnaleziono szczątki czterech jeńców cywilnych. Sukcesem zakończyły się poszukiwania stanowiska polskiej armaty polowej. Łatwo nie było, poszukiwawcze prace trwały aż trzy sezony archeologiczne.
Wystawa w Elektrowni na Westerplatte
Autentyzm obiektu podkreślają wyskrobane na cegłach napisy „Warszawa”, „Mława”, „Wilno”, którymi przedwojenni polscy żołnierze wskazywali na swoje pochodzenie.
Schody willi oficerskiej z Westerplatte. Wystawa „Pamięć w ziemi zapisana” w budynku Elektrowni. Fot. Muzeum II Wojny Światowej.
Wewnątrz budynku znajduje się wystawa „Pamięć w ziemi zapisana” skomponowana z kilkuset wybranych znalezisk archeologicznych.
Muzealna ekspozycja stanowi zwartą i wciągającą opowieść dotyczącą życia codziennego na terenie polskiej placówki, trudów i odpowiedzialności służby wartowniczej, przebiegu obrony i następnie pracy polskich więźniów podczas porządkowania pobojowiska.
Szczególną uwagę przyciągają schody z willi oficerskiej oraz fragment ściany wartowni nr 5 ze śladami przedwojennego tynkowania!
Formułę wystawy ciekawie poszerzają wydruki 3D wybranych eksponatów – kufla, pistoletu i orzełków-emblematów.
Natomiast rekonstrukcja pomieszczenia wartowni nr 5 pokazuje ostatnie chwile przed ciężkim bombardowaniem lotniczym.
Na wystawie zobaczyć też można unikatowe fotografie, ciekawe opisy i wiele innych mniej znanych ujęć historii tego polskiego bastionu w Wolnym Mieście Gdańsku.
Wystawa w Elektrowni świetnie poszerza historyczną przestrzeń Westerplatte. Potwierdza też sens podjętych dekadę temu działań badawczych i organizacyjnych.
