InfoGdańsk

Dzieje żuławskiej kolei wąskotorowej sięgają schyłku XIX stulecia, gdy w lokalnych cukrowniach coraz bardziej borykano się z transportowymi trudnościami i ograniczeniami. Podmokłe drogi zbyt często zmieniały się w nieprzebyte grzęzawiska, transport wodny nie obejmował wszystkich ważnych lokalizacji, z kolei grząskość gruntów wykluczała budowę ciężkiej infrastruktury kolei normalnotorowej.

Kolej wąskotorowa na Żuławach Wiślanych

W 1886 roku powstało połączenie kolejowe na odcinku Szymankowo-Nowy Dwór Gdański, ale normalnotorowa trasa nie rozwiązała coraz pilniejszych potrzeb komunikacyjnych. Prawdopodobnie w tym samym roku zbudowano pierwszy odcinek żuławskiej kolejki wąskotorowej, na którym z wykorzystaniem trakcji konnej dowożono buraki do cukrowni w Nowym Stawie. Pomysł dobrze się sprawdził w wymagającym żuławskim otoczeniu i w latach kolejnych sieć połączeń wąskotorowych była systematycznie rozwijana. W trasy inwestowały kolejne cukrownie, niedługo potem pojawiły się propozycje organizacji przewozów pasażerskich.

W maju 1899 roku powstała spółka Westpreußischen Kleinbahnen AG z siedzibą w Berlinie, której zadaniem była eksploatacja i rozwój żuławskiej kolei wąskotorowej. Połączeń rzeczywiście przybywało, na przykład w 1906 roku powstała trasa Gdańsk-Sztutowo ze świetnie przemyślaną kolejową przeprawą promową przez szeroki nurt Przekopu Wisły. W 1920 roku długość sieci wąskotorowej wynosiła 316 km, działały bazy techniczne w Nowym Dworze Gdańskim, Gdańsku, Malborku i Lisewie. Wykorzystywano 31 parowozów, 40 wagonów osobowych i ponad tysiąc towarowych! Koleją transportowano płody rolne, węgiel, nawozy i materiały budowlane, z połączeń chętnie też korzystali pasażerowie.

Podczas II wojny światowej składami kolei wąskotorowej przewożono kolejne partie więźniów, kierowanych do stale rozbudowywanego obozu KL Stutthof. Pod koniec wojny infrastruktura kolejowa została poważnie zniszczona, przyczyną zalanie Żuław przez wycofujące się wojska niemieckie oraz dewastacja taboru, parowozowni i zniszczenia mostów wskutek działań Armii Czerwonej. Powojenna odbudowa była jednak nadspodziewanie sprawna i już kilka lat po zakończeniu działań zbrojnych eksploatowano 295 km sieci kolejowej. Reaktywowana sieć działała jako Gdańskie Koleje Dojazdowe.

Zmierzch żuławskiej kolei wąskotorowej

W kolejnych dekadach lokalne przewozy kolejowe coraz bardziej traciły na znaczeniu na rzecz transportu samochodowego, wtedy rzeczywiście tańszego i wygodniejszego. Już w 1956 roku ustało działanie kolejowej przeprawy promowej, w następnych latach ubywało kolejnych tras i połączeń. Tragiczny wypadek z 17 sierpnia 1973 roku w Przejazdowie (zginęły w nim cztery osoby, aż 27 zostało rannych) przyspieszył likwidację wąskotorowej formy komunikacji i transportu. Ostateczne wstrzymanie pasażerskich i towarowych przewozów nastąpiło w latach dziewięćdziesiątych (1996) ubiegłego stulecia, wkrótce potem do akcji wkroczyli złomiarze i szabrownicy, którzy z zadziwiającą wytrwałością obracali w ruinę całe partie nieźle zachowanej infrastruktury.

W 1999 roku nastąpiła formalna likwidacja Gdańskich Kolei Dojazdowych. Rok później na scenie pojawili się kolejowi pasjonaci i zapaleńcy skupieni przy Pomorskim Towarzystwie Miłośników Kolei Żelaznych. Podjęta przez nich próba reaktywacji przewozów wąskotorowych została wsparta przez lokalne samorządy. Po remoncie bazy w Nowym Dworze Gdańskim, uzupełnieniu ubytków w kolejowej infrastrukturze i renowacji pozyskanego taboru już w sierpniu 2002 roku odbyły się pierwsze przejazdy. Inicjatywę ujęto w odpowiednie ramy organizacyjne, a wznowione połączenia funkcjonują pod nazwą Żuławskich Kolei Dojazdowych.

W kolejnych latach oferta turystyczna ŻKD cieszyła się coraz większą frekwencją i popularnością. Wakacyjne kursy charakterystycznych kolejek na dobre wrosły w turystyczny krajobraz Żuław i Mierzei Wiślanej.

W ofercie następujące przejazdy:

Nowy Dwór Gdański – Cmentarz – Nowy Dwór Gdański – 2,0 km;
Prawy Brzeg Wisły – Stegna – Sztutowo – 14,927 km;
Stegna Gdańska – Nowy Dwór Gdański – 15,045 km.

Trasy ciekawie spinają lokalne zabytki, miejsca pamięci oraz tereny o wybitnych walorach przyrodniczych. Przy trasie Prawy Brzeg Wisły-Sztutowo: rezerwat przyrody Mewia Łacha, Przekop Wisły, następnie Jantar z mini zoo, stadniną koni i szkołą jeździecką, Stegna z niezwykłym kościołem Najświętszego Serca Pana Jezusa i na końcu dawny niemiecki obóz koncentracyjny KL Stutthof – to szczególnie ważne miejsce pamięci historycznej.

Przewoźnik wykorzystuje lokomotywy typu Lxd2, wagon motorowy Mbxd2, kryte wagony pasażerskie oraz tzw. otwarte “letniaki”. Aktualne informacje o przewozach, trasach, godzinach odjazdów – na stronie przewoźnika.

Miłośników starych kolei zachęcamy też do wizyty w kościerskim Muzeum Kolejnictwa.