Wolne Miasto Gdańsk powstało na mocy postanowień traktatu wersalskiego i przez niemal cały okres swego istnienia stanowiło arenę konfliktów z udziałem stron gdańskiej, polskiej i również niemieckiej.
Na terenie Freie Stadt Danzig mieszkała spora społeczność narodowości polskiej, dla której był to czas trudny, w którym wykuwały sie też patriotyczne postawy, pełne poświęcenia wobec odbudowanego państwa polskiego. Kres funkcjonowania Wolnego Miasta nastąpił wraz z wybuchem II wojny światowej i włączeniem Gdańska w granice hitlerowskich Niemiec.
Udział polskich mieszkańców byłego Wolnego Miasta Gdańska w strukturach Armii Krajowej nie dziwi, polscy gdańszczanie czynnie uczestniczyli w działaniach oddziałów partyzanckich, prowadzili ryzykowną aktywność wywiadowczą, pojawili się też w szeregach powstańców warszawskich.
Armia Krajowa – największa podziemna organizacja wojskowa w okupowanej Europie
Wspomniana organizacja konspiracyjna w 1944 roku skupiała prawie 400 tys. żołnierzy i była największym takim konspiracyjnym związkiem w okupowanej Europie.
Zalążek zorganizowanego ruchu oporu powstał jeszcze w oblężonej przez wojska niemieckie Warszawie, gdy powołano Służbę Zwycięstwu Polski, przemianowaną wkrótce potem na Związek Walki Zbrojnej.
W dniu 14 lutego 1942 roku Naczelny Wódz Władysław Sikorski wydał rozkaz zmieniający nazwę na Armia Krajowa, która jako organizacja ponadpartyjna i ogólnonarodowa była integralną częścią Polskich Sił Zbrojnych.
Podczas II wojny światowej żołnierze Armii Krajowej przeprowadzili wiele spektakularnych operacji z zakresu dywersji, sabotażu, wywiadu i działań bojowych. Do historii polskiego ruchu oporu przeszły na przykład: akcja rozbicia więzienia w Pińsku przez grupę por. Jana Piwnika „Ponurego”, udany zamach na kata Warszawy Franza Kutscherę, odbicie więźniów w słynnej akcji pod Arsenałem, czy też wywiadowcze rozpracowanie broni V1 i V2 i działalności niemieckich tajnych ośrodków badawczych.
Najbardziej dramatycznym rozdziałem w historii Armii Krajowej było trwające dwa miesiące powstanie warszawskie, po upadku którego konspiracyjną armię ogarnął chaos i organizacyjny kryzys. Do tego doszły prześladowania ze strony NKWD – sowiecki „wyzwoliciel” nie uznał Armii Krajowej za aliancką siłę zbrojną i podjął wiele działań wymierzonych w niezwiązany z rządem lubelskim ruch oporu.
Rozwiązanie Armii Krajowej nastąpiło 19 stycznia 1945 roku, ale jej duch i tradycje były kontynuowane przez antykomunistyczne podziemie, a potem mimo wielu utrudnień trwały w zbiorowej pamięci narodu polskiego. I przetrwały…
Wystawa plenerowa w 80. rocznicę powstania Armii Krajowej
W dniu 14 lutego 2022 roku mija więc 80. rocznica formalnego powołania największej konspiracyjnej organizacji zbrojnej w okupowanej Europie. Z tej okazji przy ulicy Grobla I odsłonięto wystawę plenerową, która przybliża sylwetki dziesięciu polskich mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska zaangażowanych po wybuchu II wojny światowej w działalność ruchu oporu i następnie Armii Krajowej.
Na wystawie przedstawione zostały losy: Tadeusza Reymana, Norberta Gołuńskiego (ps. Bombram, Mars, Witold – cichociemny), Edgara Milewskiego (ps. Kruk), Hildegardy Bigockiej (ps. Halina, Hilda, Maria), Zygmunta Augusta Sikorskiego (ps. Sim, Blondyn), Brunona Mionskowskiego (Sokół, Adam), Leona Godlewskiego, Budzimira Muzyka (ps. Budka, Irena), Józefa Weichbrodta (ps. Konrad, Neuman) oraz Elżbiety Marcinkowskiej.
Wystawę zobaczyć można w przestrzeni ulicy Grobla I, przy której przez wiele lat mieszkał Janusz Bałanda-Rydzewski (1931-2014). Wspomniany gdańszczanin jako trzynastoletni chłopiec walczył w powstaniu warszawskim, a w powojennym Gdańsku działał jako znakomity artysta fotograf i odważny fotoreporter. Jemu między innymi zawdzięczamy świetne ujęcia strajkujących stoczniowców, wśród których byłych żołnierzy AK też zresztą nie brakowało.
Wystawa ciekawie wpisuje się w 80. rocznicę formalnego powstania Armii Krajowej.
W ramach uroczystości odbędzie się też kolejna odsłona akcji Światło dla bohaterów Państwa Podziemnego przy Kwaterze AK na Cmentarzu Łostowickim.
Z Wolnego Miasta Gdańska do Armii Krajowej;
Wystawa plenerowa przy ul. Grobla I w Gdańsku;
Wystawa do 25 marca 2022 r.
