Tytuł basilica minor przyznawany jest kościołom o wybitnych zasługach w rozwoju wiary chrześcijańskiej, czy też ważnych walorach historycznych i zabytkowych. Po raz pierwszy wyróżnienie takie w 1783 roku otrzymał kościół św. Mikołaja w Tolentino, a bullę w tej sprawie wydał papież Pius VI. Pierwszą polską bazyliką mniejszą stał się pod koniec XVIII wieku kościół archikatedralny św. Stanisława i św. Wacława na krakowskim Wawelu.
20 listopada 1965 roku – Kościół Mariacki w Gdańsku otrzymał tytuł Bazyliki Mniejszej
Dzięki bulli papieża Pawła VI z 20 listopada 1965 roku tytuł bazyliki mniejszej otrzymał także gdański kościół Mariacki. W historię tej świątyni wpisują się wielkie walory historyczne, czas wydania tej decyzji też pewnie nie był przypadkowy. Polski Kościół przygotowywał się do obchodów 1000-lecia chrztu i wszelkie oznaki wsparcia ze strony papiestwa były w ówczesnej sytuacji politycznej bardzo potrzebne i mile widziane.
Do tego wyróżnienia nawiązuje tablica pamiątkowa wmurowana w południową ścianę kościelnej kruchty.
W hierarchii kościołów katolickich funkcjonuje też tytuł bazyliki większej, to świątynie z tronem papieskim i ołtarzem zarezerwowanym wyłącznie dla papieża albo upoważnionych przez niego prałatów.
Świątynia z tytułem bazyliki mniejszej powinna spełniać szereg ważnych kryteriów. Kościół musi być każdego dnia udostępniany wiernym, stanowić miejsce szczególnego kultu, wyróżniać się walorami duszpasterskimi itd. Proces uzyskania tytułu basilica minor inicjuje biskup danej diecezji, a po przeprowadzeniu procedur w episkopacie krajowym decyzję wydaje papież w porozumieniu z Watykańską Kongregacją Obrzędów.
Pamiątkowa tablica w kruchcie kościoła Mariackiego.
Kolejne lata potwierdziły słuszność papieskiej decyzji, kościół Mariacki odegrał bardzo ważną rolę w pokojowych staraniach o demokratyzację kraju, a w dniu 12 czerwca 1987 roku mszę św. w tym kościele odprawił papież Jan Paweł II. Natomiast walory zabytkowe i historyczne prezentują klasę światową. W kościele m.in. Piękna Madonna – najcenniejsza rzeźba średniowieczna w Polsce, Pieta – dzieło starsze od słynnej Piety watykańskiej Michała Anioła, monumentalny Zegar Astronomiczny czy też późnogotycki ołtarz główny z początku XVI stulecia.
Opisywany tytuł wprowadza też nieco zamieszania, bo w słowie „bazylika” kryje się więcej znaczeń. W rozumieniu architektonicznym to kościół z najwyższą nawą główną i niższymi nawami bocznymi. Zatem w tym sensie kościół Mariacki bazyliką nie jest, lecz świątynią o konstrukcji halowej. Jedynym gdańskim kościołem-bazyliką ze zgodnością określenia w sensie architektonicznym i tytularnym jest kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej, doskonale znany jako Archikatedra Oliwska.
W Gdańsku aż cztery kościoły z tytułem bazyliki mniejszej: opisywana w tym miejscu świątynia Mariacka, kościół św. Mikołaja (od 1928 r.), wspomniana wyżej Archikatedra Oliwska (od 1976 r.) oraz kościół św. Brygidy (od 1991 r.).
