Przez wiele stuleci jezioro określano jako Espenkruger See, nazwa nawiązywała do karczmy działającej przy wschodnim krańcu tego akwenu. Określenie „Espen” w języku polskim oznacza osikowe drzewo, echem tego nazewnictwa jest dzisiejsza nazwa Osowa.
Jezioro przez kilka stuleci należało do diecezji włocławskiej, w XIX wieku prawa do jego dzierżawy (podobnie jak Jeziora Wysockiego otrzymał pruski oficer Boelcke.
Nad Jeziorem Osowskim odbywały się ćwiczenia niemieckiego wojska
W toni opisywanego akwenu doskonale widać charakterystyczne i kamieniste wypłycenie, przez miejscowych nazywane Diablim Przesmykiem. Według legendy w tym miejscu budowę mostu rozpoczął diabeł, jednak po przegranym zakładzie z kaszubskim wieśniakiem dokończenia pracy zaniechał i czmychnął w czeluście piekielne. Motyw kaszubskiego chłopa ogrywającego siłę nieczystą jest bardzo popularny, takiej rozgrywki dotyczy też opowieść o Diabelskim Kamieniu z Doliny Radości czy też legenda wyjaśniająca pochodzenie tabaki. Kaszubi rzeczywiście słyną z zaradności i takiego zdrowo pojmowanego sprytu, zatem przesłanie tych bajkowych opowieści jak najbardziej uzasadnione.
Przed I wojną światową zachodnią część Jeziora Osowskiego dzierżawiło wojsko niemieckie, z wykorzystaniem płytszej części akwenu gdańscy huzarzy prowadzili ćwiczebne przeprawy kawaleryjskie.
Przez wiele lat Jezioro Osowskie było zaliczane do grupy jezior lobeliowych – o wybitnie czystej wodzie sprzyjającej wegetacji lobelii jeziornej. Od dawna na brzegi jeziora postępuje nacisk mieszkalnej zabudowy, do akwenu z pewnością spływa to i owo, zatem lobeliowa charakterystyka jest już pewnie od dawna nieaktualna.
Natomiast nad jeziorem mają co robić wędkarze, w akwenie występują szczupaki, okonie, sandacze, liny, karasie, a nawet węgorze.
Brzegi jeziora są mocno zatorfione, do tego sporo płotów prywatnych posesji, obejście jeziora dookoła nie jest możliwe.
W pobliżu w okresie międzywojennym wybudowano linię kolejową Gdynia-Kościerzyna, obok jeziora prowadzi też czarny szlak turystyczny Źródła Marii, prowadzący z gdańskiej Osowy do gdyńskiego Wielkiego Kacka.
Zobacz też – Koszule ze stójką wracają do mody!
Południowa część Jeziora Osowskiego leży na obszarze Gdańska, a od północnej strony rozpoczyna się malowniczy pas Wzgórz Chwaszczyńskich. Dominującym wzniesieniem tego pasma jest Góra Donas (205,7 m n.p.m.) – najwyższa na obszarze Trójmiasta.
W pobliżu Jezioro Wysockie, dlatego jeziora są często ze sobą mylone.
