InfoGdańsk

W tym roku przypada 50-ta rocznica zrywu “Praskiej Wiosny” i brutalnej interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Wystawa w Europejskim Centrum Solidarności nawiązuje do tych wydarzeń, fotografie emocjonalnie dokumentują kres nadziei na budowę “socjalizmu z ludzką twarzą”.

Josef Koudelka stworzył niezwykłą dokumentację antytotalitarnego sprzeciwu

Fascynują też okoliczności upublicznienia zdjęć w zachodnioeuropejskiej prasie, niejako potwierdzają wyboistość dróg prowadzących do historycznej prawdy…

Mianem “Praskiej Wiosny” określa się eksplozję reformatorskiego zapału, który ogarnął Czechosłowację po odsunięciu od władzy partyjnego betonu. W styczniu 1968 roku nowym przywódcą Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KPCz) został Aleksander Dubczek, jako zwolennik liberalnej odmiany socjalizmu szybko zapowiedział ustrojowe zmiany i reformy. Na pustych deklaracjach się nie skończyło, w Czechosłowacji m.in. zniesiono cenzurę, zapowiedziano pewne urynkowienie centralnie sterowanej gospodarki, wprowadzono wolność prasy, przemieszczenia się, realnie też ograniczono wszechobecność jedynie słusznej partii. Rozkwitła kultura, której nowe wątki i nurty zupełnie nie pasowały do sztywnego gorsetu sowieckiej dogmatyki. Wkrótce potem pojawiły się żądania dalszej demokratyzacji, między innymi powołania niezależnych partii i politycznego pluralizmu…

Moskiewski Wielki Brat czuwał, coraz bardziej niepokoili się też prominenci z NRD czy Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, natomiast czechosłowackie społeczeństwo słyszeć nie chciało o rezygnacji z reformatorskich dokonań.

Zawiedzione nadzieje…

W nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 roku wojska wybranych krajów Układu Warszawskiego (również polskie) przekroczyły czechosłowacką granicę…

Josef Koudelka był obiecującym inżynierem lotnictwa, zrezygnował jednak z niewątpliwej kariery na rzecz dziennikarskich i fotograficznych zainteresowań. W sierpniu 1968 roku po realizacji reportażu na temat rumuńskich Romów wrócił do Pragi i zupełnie niespodziewanie znalazł się w środku polityczno-społecznego huraganu.

Praska wiosna… Zawiedzione nadzieje…

Wykonane przez niego zdjęcia przedstawiają dramatyzm wpisany w “bratnią” interwencję. Fotografie pokazują emocje mieszkańców czechosłowackiej stolicy: szok, niedowierzanie, złość i opór. Widać też bezradność i jakby zagubienie żołnierzy z inwazyjnych formacji – ewidentnie nie rozumiejących sensu i celu militarnej interwencji. Wkroczenie wojsk przekreśliło reformatorskie zdobycze, nie obyło się też bez ofiar, około sto osób straciło życie, prawie tysiąc odniosło rany. Potem rozpoczęły się szeroko zakreślone represje i prześladowania…

Zdjęcia Josefa Koudelki zostały przemycone do Stanów Zjednoczonych, po publikacji przez agencję Magnum Photos ukazały światu istotę sowieckiego reżimu. Fotografie podpisywano inicjałami “P.P.” oznaczającymi “Prague Photographer”, z oczywistych przyczyn należało utrzymać anonimowość fotografa i zapewnić bezpieczeństwo jego rodzinie. Rok później Koudelka wyjechał do Wielkiej Brytanii, tam pozostał jako polityczny azylant i kontynuował wybitną twórczość w nurcie fotoreportażu. Dopiero w latach 80-tych ubiegłego stulecia Josef Koudelka oficjalnie przyznał się do autorstwa praskich zdjęć, wówczas socjalistyczny reżim coraz bardziej tracił na znaczeniu i opresyjności.

Na wystawie ponad dwieście fotografii dokumentujących ten tragiczny rozdział czechosłowackiej historii . Formułę poszerzają warsztaty edukacyjne “Kiedy Josef wrócił do Pragi”. Wystawa powstała dzięki współpracy Europejskiego Centrum Solidarności, Instytutu Francuskiego w Warszawie, agencji Magnum Photos oraz Aperture Foundation.