InfoGdańsk

Bryła tego najstarszego gdańskiego kościoła parafialnego od wieków dominuje w panoramie Starego Miasta. Budowa świątyni rozpoczęła się w 1227 roku, być może wcześniej w tym miejscu funkcjonował niewielki kościółek. Wybudowana świątynia przejęła zadania parafialne po kościele św. Mikołaja przekazanym sprowadzonym do miasta dominikanom.

Książę Władysław Łokietek w kościele św. Katarzyny

W 1266 roku w opisywanej świątyni wystawiono zwłoki zmarłego księcia Świętopełka, trzydzieści lat później (1298) książę Władysław Łokietek sprawował tu sądy. Wspomniane wydarzenia świadczą o sporym znaczeniu świątyni w funkcjonowaniu XIII-wiecznego Gdańska. W XIV wieku rozpoczęto przebudowę, prace (oczywiście z przerwami) trwały do XVI stulecia. Powstała potężna bryła z dość nietypowo rozwiązaną kwestią zadaszenia – trzy nawy kryje potężny dach dwuspadowy, natomiast w prezbiterium każdą nawę wyposażono w osobne zadaszenie.

Warto popatrzeć na szczyty prezbiterium doskonale widoczne od strony wschodniej, to prawdziwe arcydzieła gotyckiej architektury. W 1634 roku wieżę zwieńczył efektowny hełm wykonany według pomysłu Jakuba van den Blocke. Charakterystyczne dzieło jest niekiedy określane jako „korona Starego Miasta”. Na osobne potraktowanie zasługuje tematyka carillonów z wieży opisywanej świątyni, czyli instrumentów muzycznych złożonych z kilkudziesięciu dzwonów. Pierwszy z nich powstał w 1575 roku, kolejne w 1738 i 1910 r. Obecny instrument zainstalowano w 1989 roku, po kolejnych rozbudowach (m.in. instalacji klawiatury do gry manualnej) składa się z 50 dzwonów – to największy carillon w Europie Środkowej!

W kościelnej wieży funkcjonuje Muzeum Zegarów Wieżowych z kolekcją mechanizmów zegarowych z przestrzeni kilku stuleci, niektóre z nich to prawdziwe unikaty. Zegarowych tematów nie koniec… Na dachu świątyni w 2011 roku zainstalowano zegar pulsarowy uznawany za najdokładniejszy na świecie! Zatem świątynia ciekawie wpisuje się w nurt naukowej tematyki, a takich nawiązań nie koniec… Może to nie przypadek… Niektórzy patronkę Katarzynę Aleksandryjską utożsamiają z Hypatią – wybitną postacią antycznej nauki i kultury.

W kościele św. Katarzyny został pochowany Jan Heweliusz

Od połowy XVI wieku do końca II wojny światowej świątynia służyła miejscowym luteranom, z tym rozdziałem dziejów związany jest pobliski zabytek, manierystyczny Dom Kaznodziejów zbudowany na początku XVII w.

W tym kościele pochowany został Jan Heweliusz, związany z okolicą urzędnik, producent piwa i przede wszystkim wspaniały astronom. Jego grób w lewej części prezbiterium, tam również późniejsze epitafium poświęcone wybitnemu uczonemu.

Warto też zwrócić uwagę na epitafium Johanna Mochingera, znakomitego profesora Gimnazjum Akademickiego. Sporo innych ciekawych zabytków: barokowa ambona, dwie chrzcielnice i monumentalny obraz Bartłomieja Milwitza „Wjazd Chrystusa do Jerozolimy”. Dzieło powstało w Gdańsku w czasach współczesnych Heweliuszowi, jedna z widocznych w tłumku postaci to astronom we własnej osobie.

Po II wojnie światowej zdewastowaną świątynię objęli ojcowie karmelici, uszkodzenia systematycznie usuwano, barokowy hełm odtworzono dopiero w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia.

Pożary kościoła św. Katarzyny

Czasowa przestrzeń ostatnich stu kilku lat nie była dla kościoła łaskawa, aż trzy pożary i za każdym razem bardzo poważne zniszczenia. W lipcu 1905 roku w wieżę uderzył piorun, ogień strawił barokowy hełm i carillonowy instrument. O kolejny pożar (wiosna 1945 roku) postarali się żołnierze Armii Czerwonej, w wirze wojennego zamętu przepadło też sporo zabytków kościelnego wyposażenia.

Ostatni pożar w dniu 22 maja 2006 roku, to skutek niedbalstwa pracujących na poddaszu dekarzy. Ogień błyskawicznie ogarnął dach, wieża z carillonem ocalała dzięki błyskawicznej akcji i ofiarności strażaków.

Wewnątrz świątyni dwa otoczone kultem obrazy maryjne: Matki Bożej Bołszowickiej i Trembowelskiej. Na ścianie północnej prosta, ale ciekawie zaaranżowana wystawa nawiązująca do fatalnego pożaru z 2006 roku. W roli eksponatów elementy wyposażenia strażackiego, zdjęcia, warto też zerknąć na krótką projekcję filmową opisującą przebieg akcji ratowniczej.

To wyjątkowy kościół, w jego dziejach krzyżują się istotne wątki religijne, historyczne i naukowe.