Wrośnięty w przestrzeń Wrzeszcza zabytek jest jedyną zachowaną, wolno stojącą synagogą gdańską.
Idea budowy tej bożnicy zrodziła się po I wojnie światowej, gdy wskutek rozstrzygnięć polityczno-terytorialnych do Gdańska napłynęły spore grupy ludności żydowskiej. Od 1887 roku w gdańskim Śródmieściu działała Wielka Synagoga (Große Synagoge in Danzig) skupiająca związane z miastem środowiska pięciu zjednoczonych gmin reformowanych. Wspomniany napływ ludności wyznania mojżeszowego mocno zachwiał utartymi kompromisami.
Budowa synagogi w gdańskim Wrzeszczu
Jako lokalizację wybrano Wrzeszcz, gdzie skupiły się znaczne grupy imigrantów żydowskich. Z inicjatywą budowy początkowo nie zgadzał się się zarząd Wielkiej Gminy Synagogalnej. Obawiano się osłabienia spójności gdańskiego środowiska żydowskiego, ponadto Żydzi z Wrzeszcza i okolic bardziej konserwatywnie podchodzili do wyznaniowej tematyki.
Wrzeszczańscy Żydzi nie odpuścili, wytrwale kontynuowali starania na rzecz budowy własnego domu modlitwy i ostatecznie pozyskali wszelkie niezbędne dokumenty i pozwolenia.
W dniu 5 sierpnia 1926 roku uroczyście wmurowano kamień węgielny, jako lokalizację synagogi wybrano działkę przy Mirchauer Weg, czyli obecnej ulicy Partyzantów.
Sakralny obiekt powstał według projektu architektów Imberga z Berlina oraz Roberta Friedmanna z Hamburga.
Powstał modernistyczny budynek z czterospadowym dachem. W sali głównej urządzono galerię dla kobiet, na środku zostawiono miejsce na tak zwaną bimę, czyli podwyższony podest w centrum synagogi, z którego odczytywana jest Tora.
Przy wschodniej ścianie stanął bogato zdobiony Aron ha-kodesz – szafa ołtarzowa do przechowywania świętych zwojów.
Uroczyste otwarcie synagogi odbyło się w dniu 25 września 1927 roku, w uroczystości udział wzięły władze Gminy Synagogalnej, senatorzy Wolnego Miasta Gdańska, a nawet prezydent gdańskiej policji.
Podczas dramatycznej Kristallnacht z 9 na 10 listopada 1938 roku synagoga została zdewastowana przez bojówki nazistów gdańskich.
Rok później wskutek polityczno-urzędniczych nacisków gmina zdecydowała o sprzedaży sakralnego budynku. Podczas II wojny światowej w obiekcie działał zakład stolarski, po jej zakończeniu budynek ponownie objęła społeczność żydowska z Gdańska i okolic.
W latach 1946-51 opisywana bożnica była główną synagogą Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Gdańsku. W 1951 roku ze względu na wyjazdy do Izraela gdańska kongregacja została rozwiązana.
Szkoła muzyczna w gdańskiej synagodze
Po adaptacji budynku do funkcji szkolnych w dawnej synagodze otwarto Szkołę Muzyczną II stopnia im. Fryderyka Chopina.
W latach 90-tych ubiegłego stulecia nastąpiło odrodzenie żydowskiej gminy wyznaniowej, niedługo potem rozgorzał spór sądowy o własność starej bożnicy, praw dochodziły Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP oraz Niezależna Gmina Wyznania Mojżeszowego. Sąd przychylił się do racji pierwszego podmiotu. W związku z własnościowymi decyzjami z budynku wyprowadziła się wspomniana szkoła.
W bożnicy urządzono salę modlitwy, w której odbywają się nabożeństwa szabatowe, uroczyste posiłki i spotkania społeczności żydowskiej. W takim spotkaniu w 2007 roku wziął udział Günter Grass, mieszkający przed wojną w okolicy późniejszy literat i laureat Nagrody Nobla, potem w relacje gminy z noblistą wkradło się sporo nerwów i niepotrzebnych emocji.
W sali modlitwy znajduje się zwój Tory podarowany przez gminę żydowską z Luksemburga.
Budynek synagogi figuruje na liście zabytków.
Pozostając przy tej tematyce – na terenie gdańskiego Chełmu zachował się cmentarz żydowski z kilkudziesięcioma zabytkowymi macewami. Natomiast w przestrzeń cmentarza żydowskiego w Sopocie prowadzi zabytkowa brama z hebrajskim napisem Oto jest brama do Boga /Ze Szaar L’Adonaj – jedyna taka zachowana na Pomorzu Gdańskim.
