W bieżącym roku przypada 100. rocznica plebiscytowego głosowania, które przeprowadzone 11 lipca 1920 roku zdecydowało o przynależności państwowej spornych powiatów z obszaru Warmii, Mazur i Powiśla.
Organizacja głosowania wynikała z postanowień traktatowych zamykających wyczerpującą I wojnę światową i określających nowy porządek terytorialny w zniszczonej Europie.
Wystawa dotycząca tej stosunkowo mało znanej tematyki prezentowana jest na zamkach w Sztumie i Kwidzynie – oddziałach Muzeum Zamkowego w Malborku.
Plebiscytowe rozstrzygnięcia
Ludność spornych obszarów miała zdecydować o przynależności do odbudowywanej Rzeczypospolitej lub pozostaniu w granicach państwa niemieckiego. Temat prosty nie był, bo chociaż społeczność z tych terenów posługiwała się odmianą języka polskiego, to niekoniecznie identyfikowała się z polską tożsamością i państwowością.
Obszar plebiscytowy objął 3 powiaty warmińskie, 8 powiatów mazurskich i 4 powiaty powiślańskie.
Przed 1772 rokiem spora część tych terenów funkcjonowała w granicach przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, ale po upływie prawie półtora stulecia oddziaływanie historycznej argumentacji nie miało większego znaczenia.
Plebiscyt odbył się 11 lipca 1920 roku i przyniósł rozstrzygnięcia dotkliwie niekorzystne dla strony polskiej.
W polskie granice włączono tylko pięć gmin z Powiśla i trzy z obszaru Mazur. O lepszych wynikach trudno było co myśleć. Strona niemiecka zachowała administracyjne struktury, stąd jej wielka przewaga organizacyjna, materiałowa i propagandowa.
Do tego doszła działalność niemieckich bojówek bezkarnie zastraszających nie do końca zdecydowaną ludność polskojęzyczną. Przed plebiscytem zaobserwowano też niespotykany napływ ok. 100 tys. osób narodowości niemieckiej, uprawnionych do oddania plebiscytowych głosów.
Państwo polskie przeżywało wówczas wyjątkowo trudny czas, a militarne postępy bolszewickiej Armii Czerwonej zachęciły niemiecką propagandę do określania Polski mianem „państwa sezonowego”.
W tych skrajnie trudnych warunkach 19% ludności powiatu sztumskiego opowiedziało się po stronie państwa polskiego, był to najlepszy rezultat z całego plebiscytowego obszaru. W granice Rzeczypospolitej zostały włączone miejscowości: Małe Pólko, Nowe Lignowy, Kramrowo, Bursztych i Janowo.
Wystawa w stulecie plebiscytu
Ten ważny wątek powiślańskich dziejów zasługuje więc na godne upamiętnienie.
Uroczystości z 2020 roku stały się przede wszystkim hołdem złożonym działaczom i patriotom, którzy w tak skrajnie trudnych warunkach zaangażowali się na rzecz państwa polskiego.
Bieżący rok został przez Radę Powiatu Sztumskiego uchwalony „Rokiem Plebiscytu na Powiślu”. Powstał też Komitet Organizacyjny Obchodów 100. Rocznicy Plebiscytu na Powiślu, temat został więc potraktowany z uwagą i zaangażowaniem.
Uroczystości upamiętniające 100. rocznicę plebiscytowych rozstrzygnięć odbyły się w dniu 11 lipca i obejmowały między innymi koncerty w sztumskiej świątyni poewangelickiej. Natomiast odsłonięcie wystawy „O Niepodległą Polskę” ze względów epidemiologicznych zostało przesunięte na początek września.
Wystawa została objęta Patronatem Narodowym Prezydenta RP Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości.
Sekcja z kwidzyńskiego zamku przedstawia szerszy zarys historyczny plebiscytowej tematyki. Natomiast wystawa prezentowana na Zamku w Sztumie bardziej indywidualnie opowiada o postaciach, które zaangażowały się wówczas w sprawę polską.
Wystawa „O Niepodległą Polskę. Plebiscyt 1920 na Powiślu”;
Zamek w Sztumie, Galla Anonima 16, 82-400 Sztum;
Zamek w Kwidzynie, Katedralna 1, 82-500 Kwidzyn;
Wystawa do 29 listopada 2020 r.
