Niewielki domek powstał pod koniec XIX wieku (ok. 1885 roku) i przez kolejnych sto lat służył orłowskim rybakom. W okresie międzywojennym nadmorską okolicą interesowało się wielu ludzi ze świata kultury, wśród nich Stefan Żeromski – znakomity pisarz, publicysta i dramaturg. Wybitny literat z polecenia lekarzy rozglądał się za pobytem w zdrowej klimatycznie miejscowości.
Stefan Żeromski w Orłowie
Takie były korespondencyjne początki pobytu Stefana Żeromskiego w orłowskim kurorcie:
„…Marzę, jak o raju, o jakimś dworku, wilii nad morzem, gdyż tu w Warszawie chorowałem długo i ciężko na grypę „hiszpańską”, a właśnie nad morzem lekarze radzą mi zamieszkać ze względu na serce i płuca…” (list z 7 lutego 1920 r.).
Z podpowiedzią pośpieszył adresat listu Bernard Chrzanowski i bez chwili wahania wskazał na kurortowe Orłowo. W lutym 1920 roku na rekonesans udał się Jakub Mortkowicz, wydawca dzieł Żeromskiego, na planowany pobyt wybrał dom rybacki zlokalizowany w pobliżu malowniczego klifu i ujścia rzeki Kaczej.
Stefan Żeromski przyjechał do Orłowa w maju 1920 roku, pisarzowi towarzyszyła żona Anna i córka Monika. Lokalizacja okazała się być przysłowiowym strzałem w dziesiątkę, bo tuż po przyjeździe Stefan Żeromski napisał:
„Wiele podróżowałem po świecie, ale tak pięknego zakątka, takiego połączenia morza, lasów i wzgórz, nie widziałem nigdzie. Tu czuję się spokojny i szczęśliwy.”
Pobyt trwał do końca lipca, w tym czasie pisarza odwiedzały osoby o wybitnych zasługach w lokalnej i również szerzej pojmowanej kulturze: wspomniany Bernard Chrzanowski, Jan Kasprowicz, Antoni Abraham i Aleksander Majkowski. Literat nie żałował sobie dłuższych wędrówek i spacerów, podczas wyprawy w okolice Witomina wypatrzył dwa ogromne buki – dzięki tej przyrodniczej inspiracji powstała powieść „Sambor i Mestwin”. Być może już wtedy w wyobraźni pisarza rodziła się koncepcja powieści „Wiatr od morza”, do pisania której Stefan Żeromski przystąpił rok później. Wspomniane dzieło ukazało się w 1922 roku i ze względu na antyniemiecki wydźwięk prawdopodobnie przyczyniło się do utraty szans na literacką Nagrodę Nobla. Prestiżowe wyróżnienie w 1924 roku otrzymał Władysław Reymont za monumentalną powieść „Chłopi”.
Stefan Żeromski w trakcie orłowskiego pobytu wspierał też agitację plebiscytową na Powiślu, a w lipcu podczas spotkania gdynian został wybrany prezesem Towarzystwa Przyjaciół Pomorza. Pod koniec tego miesiąca Żeromski wyjechał do Warszawy, nieco później do Wyszkowa, skąd relacjonował przebieg zmagań wojny polsko-bolszewickiej.
Domek Żeromskiego – inicjatywa Towarzystwa Przyjaciół Orłowa
Zabytkowy domek trwał przez kolejne dziesięciolecia i nawiązywał do opisanych powyżej literackich wątków orłowskiej historii. Do 1985 roku w chałupie mieszkali rybacy, potem porzucony budynek niszczał przez kilka kolejnych lat. Przejęty przez Towarzystwo Przyjaciół Orłowa został gruntownie wyremontowany i w 1997 roku udostępniony jako placówka promująca lokalną historię i kulturę.
W listopadzie 2000 roku uroczyście otwarto muzealną wystawę poświęconą wybitnemu pisarzowi i jego związkom z Pomorzem, Gdynią i Orłowem.
Na parterze Domku Żeromskiego działa kawiarnia z galerią fotografii „Orłowo i Gdynia w latach 20-tych XX w.”. Na piętrze wspomniana ekspozycja z muzealna z pamiątkami po wybitnym pisarzu, fotografiami, listami, dokumentami oraz najstarszymi wydaniami jego dzieł literackich. Warto też obejrzeć projekcję filmu „Narodziny Gdyni”. Kilkunastominutowa produkcja opowiada o fenomenie jednego z największych osiągnięć II Rzeczypospolitej.
Wizytę w Domku Żeromskiego warto połączyć z wejściem na pobliskie molo oraz spacerem do Klifu Orłowskiego, w tej okolicy jeden z najbardziej malowniczych fragmentów polskiego Wybrzeża.
INFORMACJE
Domek Żeromskiego w Gdyni-Orłowie;
Orłowska 6, 81-522 Gdynia;
www.domekzeromskiego.pl
