Ten obiekt przedstawiamy jako zabytek architektury świeckiej, bo obronne znaczenie bramy było minimalne; wyglądem i stylizacją miała bardziej dawać świadectwo miejskiego bogactwa i wskazywać na źródła tej zamożności.
Wcześniej w tym miejscu stała gotycka w kształtach brama Długouliczna, jej wygląd jest znany dzięki twórczości znakomitego Antoniego Möllera, na jego obrazie „Grosz czynszowy” dobrze widać gotyckie zamknięcie ulicy Długiej. Surowy w formie budynek nie spełniał estetycznych oczekiwań mieszkańców miasta, tym bardziej, że w ciągu ulicy Długiej coraz odważniej prezentowały się obiekty renesansowe. Nowa brama powstała w 1612 roku, prace prowadzono według koncepcji Abrahama van den Blocke, przebieg prac był z pewnością nadzorowany przez Jana Strakowskiego.
Brama Złota, czy Długouliczna – oto jest pytanie…
Określenie „Złota Brama” nie jest historycznie uzasadnione, nawet po wybudowaniu renesansowego obiektu nadal używano nazwy „Langgasser Tor”. Błędne określenie na dobre zagościło w powszechnym obiegu i mimo np. legendarnych starań pana Franciszka Krzysiaka nie ma szans na przywrócenie poprawnego nazewnictwa.
W bliźniaczych niemal fasadach widoczne są herby Gdańska, kolumny o jońskiej i kompozytowej (połączenie stylu jońskiego i korynckiego) stylistyce, efektownie prezentuje się belkowanie z maszkaronami. W attyce w 1648 roku ustawiono rzeźby wykonane w warsztacie Piotra Ringeringa, widoczne obecnie posągi to kopie odtworzone na podstawie XIX-wiecznych odlewów. Jak wyżej wspomniano, w fasadach zawarty został ważny przekaz ideologiczny.
Wjeżdzający do miasta goście z zewnętrznej fasady odczytać mogli złoconą inskrypcję
„es müsse wohl gehen denen, die dich lieben, es müsse friede sein inwendig in deinen mauren und glück in deinen pallästen”
co oznacza
„Oby się dobrze wiodło tym, co cię miłują, oby pokój panował w twych murach i szczęście w pałacach”, to cytat z Psalmu 122. Widoczne w górze figury (od lewej personifkacja Pokoju, Wolności, Bogactwa i Sławy) tworzyły wyraźne przesłanie, mówiące o potędze miasta i jego wolnościowych zapatrywaniach.
Treść fasady od strony ulicy Długiej była adresowana do mieszkańcow miasta, bo sentencja ” CONCORDIA RESPUBLICAE PARVAE CRESCUNT DISCORDIA MAGNAE CONCIDUNT „ zawierała ważną przestrogę: „Zgodą małe państwa rosną, niezgodą wielkie upadają”. Figury personifukują Przezorność, Pobożność, Sprawiedliwość i Zgodę. Przesłanie oczywiste, powinno być inspiracją również dla współczesnych urzędników i polityków.
Brama Złota – reprezentacyjny wjazd do Gdańska
Brama rzeczywiście stała się architektoniczną wizytówką Gdańska, przejeżdzali tędy polscy królowie (np. Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan III Sobieski), Napoleon Bonaparte, Charles de Gaulle, również postacie zbrodniczo zapisane w dziejach świata, np. Joseph Paul Goebbels, Adolf Hitler czy Hermann Göring.
W latach 1803-1872 w bramie działała Królewska Szkoła Sztuk Pięknych, kierowana m.in. przez Johanna Carla Schultza, wybitnie zasłużonego w kwestii ochrony gdańskich zabytków. Po powojennej odbudowie zabytkowym obiektem administruje lokalny oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich.
Przejście przez bramę symbolicznie wprowadza w obszar najważniejszych miejskich zabytków. Symbolikę pogłębiają umieszczone wewnątrz fotografie z ukazaniem wojennych zniszczeń.
