InfoGdańsk

W najbliższy weekend (18-19 stycznia) na miłośników historii szpiegowskich i kryptologii czeka nie lada gratka. W Muzeum II Wojny Światowej odbędzie się kryptologiczna impreza, której główną osią będzie zaangażowanie matematyków przed i podczas II wojny światowej. Zatem przede wszystkim maszyna szyfrująca Enigma i znaczenie jej rozpracowania dla przebiegu wojny.

W trakcie imprezy odbędą się spotkania z ekspertami, m.in. Timem Flackiem i Halem Evansem z Uniwersytetu Cambridge, warsztaty edukacyjne i kryptologiczne gry planszowe. Całość zakończy projekcja znakomitego polskiego filmu „Sekret Enigmy” z 1979 roku.

Weekend z Enigmą w Muzeum II Wojny Światowej

Poniżej przedstawiamy program kryptologicznej imprezy.

18 stycznia 2025 – sobota

SALA KONFERENCYJNA
10:00 – 11:45 – Panel I: Zagadnienia historyczno-kryptologiczne – panel polskojęzyczny,
tłumaczenie symultaniczne (POL-ENG);

• Dr Bartosz Naskręcki (UAM) – Poznański przełom Enigmy i jego wpływ na kryptologię
  powojenną najnowszą;
• Prof. Jacek Tebinka (UG) – Znaczenie złamania Enigmy;
• Centrum Szyfrów Enigma – Prezentacja postaci Henryka Zygalskiego;

12:30 – 15:00 – Panel II : Cyklometr, polskie metody łamania kodu Enigmy – panel polskojęzyczny,
tłumaczenie symultaniczne (POL-ENG);

• Dr Marek Grajek – Enigma, Polscy kryptolodzy i prawda historyczna;
• Tim Flack, Hal Evans (University of Cambridge) – Bringing the Polish Cyclometer back to life –
  prezentacja zrekonstruowanego Cyklometru i zasady jego działania;

15:30 – 17:00 – Panel III: Kryptologia okresu II ws, a cyberbezpieczeństwo – panel polskojęzyczny,
tłumaczenie symultaniczne (POL-ENG);

• Prof. Maciej Grześkowiak (UAM) – O współczesnym spojrzeniu na aspekty bezpieczeństwa;
• Prof. Marcin Pawłowski (UG) – Klucze kryptograficzne. Od kryptografii asymetrycznej po
  technologie kwantowe.

POZIOM -2 – Strefa Edukacyjna
10:00 – 15:00 – Strefa Edukacyjna (stanowisko Centrum Szyfrów Enigma + stanowisko MIIWŚ +
stanowisko MRM) – zajęcia wprowadzające w problematykę Enigmy, zabawy kryptologiczne.

19 stycznia 2025 – niedziela

SALA KINOWA:
12:00 – 13:00 – Fundacja Latebra, Enigma z Wyspy Sobieszewskiej – prezentacja znalezisk wraz z
dyskusją;
13:00 – 13:30 – dyskusja wprowadzająca do filmu „Sekret Enigmy”;
13:30 – 16:00 – projekcja filmu „Sekret Enigmy” (reż. R. Wionczek, 1979).

Kto złamał Enigmę?

Wokół tematu rozpracowania niemieckiej maszyny szyfrującej narosło wiele mitów i niedopowiedzeń. Spora w tym „zasługa” strony brytyjskiej, która na wiele lat ukryła temat za szczelną zasłoną tajemnicy, a potem dokonała niezbyt rzetelnej prezentacji tego zagadnienia.

Czy Enigmę rozpracowali Polacy? A może przełomowe osiągnięcie było wyłącznie brytyjską zasługą? Czy jednak ten wielki naukowy sukces wynikał z połączenia i zsumowania wysiłków wszystkich zaangażowanych stron?

Enigma i polscy matematycy

Czym była Enigma? Pod intrygującą nazwą kryła się niemiecka elektromechaniczna maszyna szyfrująca, wykorzystywana w zabezpieczaniu korespondencji handlowej, potem przede wszystkim wojskowej.
Pod koniec lat dwudziestych tematem maszyny zainteresował się polski wywiad wojskowy. W kursie dekryptażu zorganizowanym na Uniwersytecie Poznańskim uczestniczyło trzech obiecujących matematyków – Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki, którzy wkrótce potem zostali zatrudnieni w Biurze Szyfrów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

Strona polska w szczęśliwych okolicznościach sporządziła dokumentację niemieckiej maszyny. . Cóż z tego, skoro złamanie zasad jej działania uznano za niemożliwe? Z lingwistycznego punktu widzenia rzeczywiście tak było, natomiast ppłk Maksymilian Ciężki zaproponował zastosowanie metod matematycznych. Dzięki dodatkowym informacjom przekazanym przez wywiad francuski i następnie dedukcyjnym dociekaniom – wspomniany tercet polskich matematyków uzyskał obiecujące rezultaty. Pod koniec 1932 roku Marian Rejewski odczytał pierwszą zaszyfrowaną niemiecką depeszę.

Ze względu na częste niemieckie modyfikacje i zmiany – polski zespół nie ustawał w pracy. Wielkim osiągnięciem była budowa katalogu charakterystyk przeprowadzona z użyciem cyklometru – urządzenia skonstruowanego przez Mariana Rejewskiego. Kolejnym krokiem milowym stała się maszyna – tak zwana bomba kryptologiczna, opracowana przez niezwykły tercet polskich matematyków.

Brytyjczycy wkraczają do akcji

Ze względu na skąpe fundusze i braki kadrowe – dalsze prace przebiegały wolniej niż powinny, ale uzyskane wcześniej efekty i tak stanowiły przełom w dziedzinie dekryptażu.

Latem 1939 roku polski wywiad przekazał stronie francuskiej i brytyjskiej kopie niemieckich urządzeń wraz z dokumentacją przeprowadzonych prac i uzyskanych rezultatów.
Na kontynuację tematu zdecydowali się Brytyjczycy, którzy w tajnym ośrodku Bletchey Park zorganizowali zespół pod kierunkiem Alana Turinga. Przy czym początkowo brytyjski zespół też doświadczył problemów znanych wcześniej polskim matematykom – niewystarczających funduszy i niezdecydowania przełożonych.

Dopiero w późniejszym etapie wojny zrozumiano znaczenie tych wywiadowczych działań. Złamanie zasad działania Enigmy i dostęp do niemieckich informacji w znacznym stopniu zaważyły na przebiegu II wojny światowej. Ten przełom uzyskano dzięki współpracy strony polskiej i brytyjskiej, warto też odnotować wkład wywiadu francuskiego.

Na wystawie w Muzeum II Wojny Światowej zobaczyć można autentyczny egzemplarz niemieckiej Enigmy. Ten fragment muzealnej ekspozycji ciekawie omawia wkład polskich naukowców w wojenne zmagania.