InfoGdańsk

W Muzeum II Wojny Światowej zobaczyć można wystawę czasową Operacja 'Diadem”, która przypomina o bitwie o Monte Cassino i bohaterstwie polskich żołnierzy uczestniczących w tych zaciekłych zmaganiach.

Wernisaż wystawy nieprzypadkowo odbył się w dniu 17 maja, dokładnie 80 lat wcześniej rozpoczął się drugi polski szturm na silnie umocnione pozycje niemieckie.

Wystawa będzie prezentowana na muzealnym poziomie -3 do połowy sierpnia tego roku.

Przebieg i znaczenie operacji „Diadem”

Początki kampanii włoskiej były obiecujące. Wojska włosko-niemieckie zostały wypchnięte z Sycylii, a po udanym desancie na Półwysep Apeniński upadł reżim faszystowski i Włochy wycofały się z wojny. Potem trudności przybywało w lawinowym tempie, kiepsko dowodzone i niedostosowane do walk w górzystym terenie wojska alianckie mozolnie zdobywały teren i dopiero po kilku miesiącach dotarły do doliny rzeki Liri, na odległość przeszło 100 kilometrów od włoskiej stolicy. I tam zostały zatrzymane. Oparta o masyw Monte Cassino i pobliskie łańcuchy górskie niemiecka obrona (linia Gustawa) była najeżona bunkrami, zabezpieczona polami minowymi i obsadzona przez doborowe, zahartowane w bojach oddziały niemieckie.

Próba przełamania obrony z przysłowiowego marszu nie przyniosła powodzenia, podobnie jak kolejne dwa szturmy wyprowadzone w lutym i marcu 1944 r. Nie pomogło bombardowanie ulokowanego na szczycie wzgórza benedyktyńskiego klasztoru, który obrócony w stertę gruzów wzmocnił niemieckie możliwości obrony. Niemcom sprzyjała też pogoda, ulewne deszcze zmieniły przedpole Monte Cassino w trudne do sforsowania grzęzawisko, naturalną zaporą stała się też wezbrana rzeka Rapido.

Do czwartej próby przełamania linii Gustawa wyznaczono między innymi 2 Korpus Polski, w składzie którego walczyło prawie 50 tysięcy żołnierzy. Udział w tej trudnej i przyciągającej uwagę świata bitwie był rozpatrywany w szerszych kategoriach. U wrót okupowanej Polski stały oddziały Armii Czerwonej, udział 2. Korpusu w nadchodzącym starciu miał podkreślić znaczenie sprawy polskiej w przyszłym układzie geopolitycznym.

Polscy żołnierze w operacji „Diadem”

Operacja „Diadem” rozpoczęła się 11 maja 1944 roku, gdy o godz. 23.00 aliancka artyleria obłożyła niemieckie pozycje intensywnym ostrzałem. Dwie godziny później (w nocy 12 maja) do ataku ruszyły oddziały dwóch polskich dywizji piechoty. Wobec silnego niemieckiego oporu, kosztem bardzo wysokich strat polscy żołnierze z determinacją zdobywali teren. Natarcie wytraciło impet, a wobec niemieckich kontrataków i braku amunicji polskie oddziały musiały wycofać się z tak wielkim trudem zdobytego terenu.

Z nieudanego ataku wyciągnięto właściwe wnioski. Wiele uwagi poświęcono rozpoznaniu terenu planowanego kolejnego ataku, zrezygnowano z planu frontalnego natarcia na rzecz bardziej ukierunkowanych ataków.

Drugi polski szturm rozpoczął się za dnia, rankiem 17 maja 1944 roku. Polscy żołnierze wdarli się na kluczowe pozycje niemieckie: Gardziel, Widmo, wzgórze 593 i częściowo wzgórze San Angelo. Wobec skoordynowanych ataków wojsk brytyjskich i francuskich na innych odcinkach Niemcy nie mogli operować rezerwami, zagrożeni odcięciem zaczęli stopniowo wycofywać się z umocnionych pozycji.

Rankiem 18 maja patrol 12. Pułku Ułanów Podolskich dotarł do ruin klasztoru, w których znaleziono jedynie kilkunastu rannych niemieckich żołnierzy. Na stercie gruzów zatknięto proporzec pułkowy, polską flagę i dopiero po osobistej interwencji gen. Andersa również flagę brytyjską. Plutonowy Emil Czech odegrał hejnał krakowski, bitwa o Monte Cassino powoli dobiegała końca.

Przełamanie linii Gustawa otworzyło wojskom alianckim drogę na Rzym, kilkanaście dni później żołnierze amerykańscy dotarli do włoskiej stolicy.

Strona polska poniosła w bitwie o Monte Cassino dotkliwe straty. W warunkach powojennego zniewolenia temat bitwy o Monte Cassino przypominał o staraniach o inną Polskę i był tak nośny społecznie, że podejmowane próby jego wymazania przyniosły niepowodzenie.

Operacja „Diadem” na wystawie w Muzeum II Wojny Światowej

Na muzealnej wystawie czasowej zgromadzono unikatowe eksponaty, które poruszająco opisują los polskich żołnierzy, ich poświęcenie i determinację.
Bitwa o Monte Cassino ukazana jest z jej grozą i okrucieństwem, jako osobista i zbiorowa tragedia polskich żołnierzy, wciągniętych w tryby wojny i bezdusznej geopolityki.

Przyciągającą uwagę oś wystawy tworzą szkice i akwarele Zygmunta Turkiewicza – artysty z szeregów 2. Korpusu, które przedstawiają polskich żołnierzy, ich życie codzienne, szturm, następnie dalsze losy i emocje po zdobyciu klasztoru Monte Cassino. Wartość wystawy zwiększają cenne eksponaty z czasów walk o przełamanie linii Gustawa. Takim jest na przykład śpiwór produkcji amerykańskiej, który podczas bitwy należał do jednego z polskich żołnierzy. Takie śpiwory służyły również do prowizorycznych pochówków poległych żołnierzy.
Uwagę przyciąga też wyposażenie – brytyjski karabin Lee-Enfield No. 4 Mk1, bluza mundurowa battledress P.37 czy też metalowa skrzynia oficerska.

Formułę wystawy poszerza opis historycznego kontekstu, przebiegu operacji „Diadem” oraz wspomnienia świadków tych dramatycznych wydarzeń.

Podsumowaniem wystawy jest animacja skomponowana z historycznych fotografii z dźwiękowym podkładem hejnału mariackiego – to sugestywne nawiązanie do hejnału odegranego przez wspomnianego już plutonowego Emila Czecha po zdobyciu klasztoru Monte Cassino.