Nazwa placówki kulturalnej nawiązuje do działającego kiedyś w tym miejscu refektarza klasztornego, w którym kartuscy mnisi wspólnie spożywali posiłki, oczywiście w zachowaniu ascetycznej ciszy i milczenia.
Uwagę na artystyczny potencjał zabytku zwróciła prof. Józefa Wnukowa, która zauważyła wpisaną w budynek harmonię dziejów i przyrodniczego otoczenia.
Galeria „Refektarz” została utworzona uchwałą Rady Gminy Kartuzy z dnia 5 grudnia 1995 roku i jest od tej pory placówką ciekawie promującą lokalną oraz szerzej pojmowaną historię i kulturę.
Kartuskie dziedzictwo trwa
Kartuzy swoją nazwę i powstanie zawdzięczają mnichom z Ordo Carthusiensis, którzy pojawili się w tej okolicy pod koniec XIV wieku. Przez kolejne dziesięciolecia rosły gotycki kościół klasztorny, zakonne eremy oraz niezbędna zabudowa gospodarcza. Kościół do dzisiaj zachował gotycki nastrój i stylistykę, w jego wnętrzu niezwykłe nagromadzenie zabytków sakralnej sztuki, między innymi unikatowa kolekcja kurdybanów. W latach 1731-1733 mistrz Piotr Lethau wybudował charakterystycznie trumienny dach opisywanej świątyni.
Po I rozbiorze Rzeczypospolitej działalność klasztoru była stopniowo wygaszana, a jego ostateczna likwidacja nastąpiła w 1823 roku.
W kolejnych dziesięcioleciach znikały kolejne rozbierane budynki klasztorne, do czasów współczesnych zachował się tylko jeden erem oraz dawny refektarz – siedziba opisywanej placówki kulturalnej.
Aktywnie w kartuskim „Refektarzu”
Do powstania placówki przyczynili się również burmistrz Marian Wilkowski, historyk i kurator sztuki Zofia Watrak oraz proboszcz parafii Wniebowzięcia NMP ks. kanonik dr Henryk Ormiński.
Inauguracyjna wystawa objęła cykl obrazów prof. Józefy Wnukowej „Święty Franciszek na Kaszubach”. Potem przyszła kolej na kolejne prezentacje osadzone w nurcie kaszubskim splecionym z szerzej ujmowaną kulturą. W kartuskim „Refektarzu” były wystawiane prace między innymi Józefy Wnukowej, Władysława Hasiora, Józefa Szajny, Włodzimierza Łajminga, Sławoja Ostrowskiego i wielu innych znakomitych artystów.
Placówka przyciąga również miłośników muzycznej sztuki, uznaniem cieszą się na przykład organizowane corocznie jesienne „Zaduszki Jazzowe”. W gotyckim zabytku działa też klimatyczna kawiarnia.
