Ten niezwykły budynek od przeszło stu lat zdobi przestrzeń gdańskiego Śródmieścia, mimo to obiekt nie jest jakoś szczególnie zakotwiczony w świadomości gdańszczan, jeszcze mniej osób widziało wnętrza tego ciekawego zabytku. Przyczyną jest zapewne sąsiedztwo innych zabytków i bliskość ruchliwej ulicy Okopowej, której hałas skutecznie zniechęca do choćby nieco dłuższej obecności w tym miejscu.
Warto więc z budynkiem Narodowego Banku Polskiego bliżej się zapoznać, zabytek cieszy się interesującą historią, do tego ciekawym, powiązanym z lokalną tematyką wystrojem fasady oraz niezwykłą aranżacją wewnętrznej sali operacyjnej.
Bank Rzeszy w Gdańsku
Budynek powstał w latach 1905-1906 jako siedziba Reichbank-Hauptstelle Danzig, czyli oddział zachodniopruski Banku Rzeszy. Wcześniej placówka działała w mniejszym budynku przy ulicy Piwnej, ale zyskujący na znaczeniu Gdańsk potrzebował lepszego powiązania z państwowym system bankowym, dlatego budowa nowej siedziby była kwestią czasu.
Po niwelacji zachodniego ciągu fortyfikacji bastionowych powstała rozległa działka prestiżowo zlokalizowana w pobliżu wyeksponowanej Bramy Wyżynnej i właśnie w tym miejscu wyrósł neorenesansowy budynek Banku Rzeszy. Nową siedzibę zaprojektował Max Hasak, berliński architekt, znany z projektów budynków bankowych i… obiektów sakralnych.
Powstał wyjątkowo elegancki budynek utrzymany w stylu neorenesansu północnoeuropejskiego. Prestiż i znaczenie tego miejsca podkreślał też pobliski pomnik cesarza Wilhelma I, odsłonięty na placu przed Bramą Wyżynną w 1903 roku.
Szczególnie efektownie zaprojektowana została fasada zachodnia z wielkimi oknami, kolumnami z głowicami jońskimi oraz wizerunkami osób zasłużonych w szerszej i gdańskiej historii.
Płaskorzeźbione wizerunki przedstawiają Jana Heweliusza, Daniela Chodowieckiego oraz nadburmistrza Leopolda von Wintera. Tej ostatniej postaci Gdańsk zawdzięczał szeroko zakrojoną modernizację z drugiej połowy XIX wieku, między innymi budowę nowoczesnej sieci kanalizacyjnej.
W budynku bankowym urządzono również mieszkanie dla dyrektora oraz dwa dodatkowe lokale służbowe.
Bank emisyjny Wolnego Miasta Gdańska
Chlubą tej ważnej placówki był trzykondygnacyjny skarbiec z wewnętrznymi schodami i niewielką windą towarową wzmocnioną pancernymi drzwiami. Natomiast wyłożony kadyńską majoliką sufit zainteresował cesarza Wilhelma II, który zwiedzał wnętrza placówki w maju 1906 roku, zatem dwa miesiące przed jej oficjalnym otwarciem. Niemiecki cesarz chętnie oglądał budynki ozdabiane majoliką z należącej do niego fabryki, taką kompozycję podziwiał też w okazałej Willi Patschkego we Wrzeszczu.
Po dwudziestu latach działania znaczenie tej placówki istotnie wzrosło, budynek stał się siedzibą Banku Gdańskiego, który pełnił funkcję banku centralnego Wolnego Miasta Gdańska. Funkcje bankowe zostały więc podtrzymane, a ich zakres znacząco poszerzony, zmiany wynikały z traktatowych rozstrzygnięć podjętych po zakończeniu I wojny światowej i ustanowieniu Freie Stadt Danzig.
Zobacz też:
https://edenfinance.pl
Bank Gdański miał prawo prowadzenia rachunków, dokonywania rozliczeń pieniężnych, operacji czekowych i wekslowych, obrotu dewizami, emitowania papierów wartościowych. Ważny obszar działań stanowił nadzór nad prywatnymi bankami z obszaru Wolnego Miasta Gdańska. Opisywana instytucja zajmowała się też emisją i kontrolą obowiązującej waluty – guldena gdańskiego oraz podtrzymaniem jej stabilności.
Wolne Miasto Gdańsk jako raczej nieudany eksperyment polityczno-gospodarczy było wrażliwe na ekonomiczne zawirowania, czego dotkliwym przykładem była dewaluacja guldena gdańskiego ogłoszona wiosną 1935 roku. Więcej o tych ciekawych aspektach działania półpaństwewka gdańskiego można dowiedzieć się na wystawie w Strefie Historycznej Wolne Miasto Gdańsk, gdzie na przykład znajduje się niezwykła kolekcja banknotów i monet z czasów międzywojennego miasta.
Ten zakres funkcji bankowych ustał jesienią 1939 roku, gdy wskutek wybuchu II wojny światowej Wolne Miasto Gdańsk zostało włączone w granice III Rzeszy, czego zresztą zdecydowana większość niemieckojęzycznych gdańszczan z wielkim utęsknieniem wyczekiwała. Placówka została zamknięta na początku września 1939 roku i następnie otwarta jako Główna Filia Banku Rzeszy.
Zabytkowa siedziba Narodowego Banku Polskiego
Budynek w niezłym stanie przetrwał schyłkowe działania II wojny światowej i tak zwane „wyzwolenie”, które przyniosło zagładę niemal całego gdańskiego Śródmieścia. Prawdopodobnie spodziewano się cennej zawartości bankowego skarbca i do skutecznie zabezpieczonego przez NKWD obiektu nie dopuszczono pijanych żołnierzy Armii Czerwonej. Jeżeli oczekiwano wielkich łupów to z pewnością znaleziono niewiele, bo większość gdańskich rezerw złota znajdowała się na terenie Niemiec i została przejęta przez aliantów zachodnich.
Po zakończeniu II wojny światowej w budynku podtrzymano funkcje bankowe i zabytek do dzisiaj służy jako siedziba gdańskiego oddziału Narodowego Banku Polskiego. Do czasów obecnych wykorzystywany jest skarbiec z początku XX stulecia, w którym przechowywane są między innymi złote i srebrne monety kolekcjonerskie. Natomiast w bankowej sali operacyjnej o powierzchni 300 m² podziwiać można wyłożony ceramiką sufit, którym ponad sto lat temu zachwycał się niemiecki cesarz.
Budynek doczekał się roli filmowej, gdański oddział NBP „wystąpił” w filmie Olafa Lubaszenki „Sztos”, barwnie opowiadającym o polskim półświatku z czasów PRL.
W latach 1999-2000 zabytkowy budynek bankowy został poddany gruntownej renowacji, w trakcie której wyeksponowano historyczne walory wnętrza oraz uzupełniono bankową fasadę.
W przestrzeni sali operacyjnej warto zobaczyć wystawę opowiadającą o narodzinach i rozwoju polskiego systemu bankowego.
