W poniższych ujęciach pocztówkowa prezentacja Gdańska, którego ulice i zabytki od dawna inspirują niezliczonych malarzy i fotografów. W starych pocztówkach również walory historyczne, bo ukazują oszałamiające niekiedy zmiany miasta na przestrzeni kilku ostatnich dekad.
Widokówki są też taką emocjonalną dokumentacją odbudowy miasta ze zniszczeń II wojny światowej. Rozmach powojennej rekonstrukcji słabł w kolejnych dziesięcioleciach, ostatecznie zamarł w latach 70-tych ubiegłego stulecia.
Prezentowane pocztówki pokazują więc gdańskie widoki w nieaktualnym już kontekście, ale właśnie dlatego są tak inspirujące i ciekawe. W opisach krótkie komentarze dotyczące przedstawianych ujęć oraz wyjaśnienie różnic między stanem obecnym, a widokiem uchwyconym kilkadziesiąt lat temu.
Pocztówka tytułowa pokazuje doskonale znane przedstawienie Gdańska. Stary port, rzeka Motława i Żuraw uchwycone od strony Targu Rybnego. W tym samym miejscu nakręcono otwierające zdjęcia do filmu „Do widzenia, do jutra”. W tych kadrach o barierki nabrzeża opierał się Zbigniew Cybulski i tutaj rozpoczęła się historia pięknej, lecz niespełnionej miłości. Po prawej stronie Brama Straganiarska, w której wybitny aktor mieszkał przez pięć lat.
Nieco dalej Brama Świętojańska w starej kolorystyce, prawą stronę zamyka dostojny Żuraw – największy dźwig portowy średniowiecznej Europy, odbudowany na początku lat 60-tych ubiegłego stulecia.
Wielkie zmiany zaszły po stronie lewej. Na widokówce wyraźna bryła spichlerza „Deo Gloria” zbudowanego w okresie Wolnego Miasta Gdańska. Wspomniany magazyn otacza obecnie nowa zabudowa, zrealizowana w ramach odbudowy zniszczonej Wyspy Spichrzów. Pocztówka pokazuje, że ślady destrukcji były widoczne jeszcze przez wiele powojennych dziesięcioleci.
Długie Pobrzeże widziane z Ołowianki
Długie Pobrzeże widziane z Ołowianki. Krajowa Agencja Wydawnicza. Fot. A. Stachurski.
Na pocztówce osamotniony Żuraw, po jego prawej stronie widać budynek dawnej kotłowni. Niezbyt pasująca architektura oraz wysokie koszty ewentualnego remontu przesądziły o rozbiórce tego obiektu. W miejscu wspomnianej kotłowni wyrosły ładne wizualnie budynki Ośrodka Kultury Morskiej.
Na lewo od Żurawia wielka pustka, uważnym okiem dostrzec można pozostałości po średniowiecznej bramie Św. Ducha. Ten fragment Długiego Pobrzeża został zrekonstruowany dopiero na przełomie lat 80 i 90-tych ubiegłego stulecia.
W głębi ogromna bryła kościoła Mariackiego, na lewo strzelista wieża Ratusza Głównego Miasta.
Wieża Więzienna i Targ Węglowy
Wieża Więzienna i Targ Węglowy. Biuro Wydawnicze Ruch. Wg. fotografii Kamińskiego.
Kolejna pocztówka z przedstawieniem zmian w gdańskiej zabudowie. Po stronie lewej Wieża Więzienna z powojennym, tępo ściętym, zadaszeniem. Efektowny renesansowy hełm został zrekonstruowany dopiero na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia. Niedaleko wieży zaparkowany samotny samochód.
W oddali Targ Węglowy i szklana fasada Teatru Wybrzeże, po modernizacji teatralny budynek prezentuje się obecnie nieco inaczej.
Po stronie prawej bryły Złotej Bramy i Dworu Bractwa św. Jerzego. W tej części zabytkowego miasta nic się nie zmieniło.
Westerplatte
Westerplatte. Krajowa Agencja Wydawnicza. Fot. M. Raczkowski, S. Sadowski.
Pocztówka przedstawia ujęcia z Westerplatte – symbolicznego miejsca wybuchu II wojny światowej. Widoczny czołg T-34 pojawił się tam dopiero w 1962 roku z okazji przygotowań do wizyty Nikity Chruszczowa. Wtedy też usunięto wielki krzyż, ale dzięki zaangażowaniu pracowników portowych i ks. proboszcza Gustkowicza ten religijny symbol został uratowany przed zniszczeniem.
Wspomniany czołg zniknął ostatecznie z terenu placówki w 2007 roku, po dłuższej dyskusji został przetransportowany do Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Drzonowie.
Kolejne ujęcie przedstawia ruiny budynku koszarowego, zniszczonego przez saperów już po zakończeniu działań wojennych. Po prezentowanej na widokówce tablicy informacyjnej nie ma już śladu, za to obecnie na obszarze Westerplatte ciekawa wystawa plenerowa „Kurort-Bastion-Symbol”.
Targ Węglowy
Targ Węglowy. Krajowa Agencja Wydawnicza. Fot. K. Jabłoński.
Ten fragment Gdańska nie zmienił się, a jednak z pocztówki można odczytać ciekawe echa minionej epoki. Przede wszystkim zaparkowane samochody – Syreny, Warszawy i „duże Fiaty”.
Na wysokości Baszty Słomianej kolejka chętnych do przejazdu taksówką – to nie pomyłka, w czasach PRL-u dostępność do tego typu usługi była bardzo deficytowa. Taksówkarze słynęli ze znajomości nieoficjalnych wątków funkcjonowania miasta – zakazanych układów i zaskakująco barwnego i rozbudowanego półświatka.
Na pocztówce Wielka Zbrojownia – arcydzieło architektury późnego renesansu, obok pękata Baszta Słomiana, a w tle jeszcze poharatana wieża kościoła Mariackiego.
Katedra Oliwska
Katedra Oliwska. Biuro Wydawnicze Ruch. Wg. fotografii Kamińskiego.
Ujęcie przedstawia frontową fasadę Katedry Oliwskiej – najważniejszej świątyni gdańskiej diecezji. Wnętrze kościoła przetrwało dramatyczny dla miasta koniec II wojny światowej, przepadły za to strzeliste wieżowe iglice flankujące główną fasadę świątyni. I na zdjęciu właśnie tak okaleczona katedra, iglice wież zostały odtworzone dopiero w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia.
Hotel Monopol
Hotel Monopol. Biuro Wydawnicze Ruch. Fot. J. Uklejewski.
Na widokówce Hotel Monopol, który powstał po II wojnie światowej w miejscu rozebranych wcześniej kamienic. Budynki mogły być uratowane, ale w tym miejscu przeważyła tendencja do usuwania pozostałości architektury z czasów przynależności Gdańska do Niemiec i ozdabiania miasta socrealistycznymi kompozycjami.
Ten fragment miasta zmienił się nie do poznania, po przebudowie w budynku działa hotel Scandic, a na obszernym przedhotelowym skwerze wyrosło City Forum.
Brama Wyżynna i Katownia
Brama Wyżynna i Katownia. Biuro Wydawnicze Ruch. Fot. J. Korpal.
Na tej pocztówce ujęcie Bramy Wyżynnej i nieco schowanego Zespołu Przedbramia Ulicy Długiej. Forma i kształt Bramy Wyżynnej nie zmieniły się, natomiast drugi wspomniany zabytek prezentuje się obecnie znacznie bardziej okazale Na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia zrekonstruowano piękny renesansowy hełm Wieży Więziennej, znacznie wcześniej odtworzono też renesansowy szczyty Katowni.
Motława z Żurawiem
Motława z Żurawiem. Biuro Wydawnicze Ruch. Fot. J. Uklejewski.
Na widokówce panorama portu gdańskiego z samotnie sterczącym Żurawiem. Po obu stronach tego charakterystycznego zabytku próżno szukać jakiejkolwiek zabudowy. Dopiero w oddali widać ostre kształty Bramy Straganiarskiej i smukłą bryłę średniowiecznej Baszty Łabędź. Na prawo od wspomnianej wieży pusta przestrzeń, obecnie w tym miejscu perspektywę zamyka bryła hotelu Hilton.
Brama Złota i Dwór Bractwa św. Jerzego
Brama Złota i Dwór Bractwa św. Jerzego. Krajowa Agencja Wydawnicza. Fot. K. Jabłoński.
Ujęcie aktualne do dnia dzisiejszego. Na środku widokówki Złota Brama – dawny reprezentacyjny wjazd do miasta Gdańska. Tędy do miasta wjeżdżali polscy królowie, Napoleon Bonaparte, Charles de Gaulle czy też histerycznie witani dygnitarze NSDAP z Adolfem Hitlerem czy Josephem Goebbelsem na czele.
Obecnie w tej bramie wiszą zdjęcia z przedstawieniem zniszczonego miasta – sugestywne ukazanie dorobku totalitarnych i zbrodniczych ideologii. Po prawej stronie Dwór Bractwa św. Jerzego – ten zabytek z końca XV wieku uznawany jest za arcydzieło świeckiej architektury gotyku.
Panorama Głównego Miasta z kościołem Mariackim
Panorama Głównego Miasta z kościołem Mariackim. Krajowa Agencja Wydawnicza. Fot. K. Jabłoński.
Pozornie wszystko się na tej widokówce zgadza. Odbudowane po wojnie Główne Miasto, po stronie prawej monumentalna bryła kościoła Mariackiego – największej ceglanej świątyni na świecie.
Dopiero po dokładniejszej analizie widać kilka ciekawych niezgodności ze stanem obecnym. Przed kościołem pusty placyk u zbiegu ulic Piwnej i Kaletniczej – obecnie zabudowany dobrze wpasowanymi w otoczenie kamienicami. Warto zwrócić uwagę na stan kościelnej wieży z doskonale widocznymi śladami wojennych dewastacji. Widać też potężną bryłę kina „Leningrad” – kiedyś jednego z największych takich obiektów w północnej części Polski. Po przeprowadzeniu prac adaptacyjnych w tym obiekcie działa obecnie hotel Hampton by Hilton Gdańsk Old Town.
W oddali Góra Gradowa, oczywiście bez charakterystycznego Krzyża Millenijnego, ten pomnik został odsłonięty dopiero w 2000 roku.
