Początek tego prawego dopływu Szkarpawy znajduje się w okolicach Cypla Mątawskiego, gdzie zachowały się jedyne pozostałości pierwotnego lasu żuławskiego. Opisywana rzeka odgrywała kiedyś istotną rolę w gospodarce Żuław Wiślanych, jej spokojny nurt służył jako dogodny szlak transportowy łączący rolnicze obszary z Nowym Stawem (Neuteich) i potem coraz ważniejszym Nowym Dworem Gdańskim (Tiegenhof).
Święta-Tuga. Podwójne nazewnictwo
Na odcinku do Nowego Stawu rzeka bardziej przypomina melioracyjny rów, jakich w okolicy nie brakuje. Dopiero od wspomnianego miasteczka koryto nabiera szerokości i nadaje się do turystycznego wykorzystania. W Nowym Stawie działa przystań kajakowa, trasa spływu prowadzi do Rybiny i ciekawie spina malownicze obszary żuławskiej krainy.
Na odcinku od źródła do Nowego Dworu Gdańskiego rzeka określana jest jako Święta, a w dalszym biegu jako Tuga, chociaż znawcy lokalnej historii wskazują na poprawność określenia „Tuja”.
Szczególnie malowniczy jest odcinek końcowy, łączący Nowy Dwór Gdański z Rybiną, na trasie sporo wcięć i zatoczek – pozostałości po dawnych ładowniach dla barek, czy też ujść starych i dawno już zasypanych kanałów.
Jeszcze w latach 50-tych ubiegłego stulecia na opisywaną rzekę zapuszczały się statki pasazerskie z Gdańska! Potem rozwój komunikacji samochodowej przyczynił się do zaniku transportu wodnego, takiego losu doświadczył również wodny szlak opisywanej Świętej-Tugi.
Natomiast wzrasta zainteresowanie rekreacyjnym wykorzystaniem lokalnych rzek, po budowie przystani żeglarskiej w Nowym Dworze Gdańskim, modernizacji mostów w Tujsku i Żelichowie Święta-Tuga może stać się jednym z najciekawszych odcinków tak zwanej Pętli Żuławskiej.
Miłośnicy wodnej rekreacji szczerze rzekę komplementują, ale zwracają też uwagę na konieczność zachowania czujności i ostrożności. Nie brakuje podwodnych przeszkód w postaci zatopionych pralek i lodówek, zdradliwych i niebezpiecznych ruin, a jeszcze do niedawna plagą były gęsto rozciągnięte linki kłusownicze.
Ciekawe miejsca wzdłuż nurtu Świętej-Tugi
Poniżej krótkie charakterystyki ciekawych miejsc spiętych opisywaną rzeką.
Cypel Mątawski
W tej okolicy znajduje się rezerwat przyrody z jedyną zachowaną pozostałością żuławskiego lasu pierwotnego. Żuławy Wiślane zostały bowiem w dalekim stopniu przekształcone krajobrazowo, dlatego z przedosadniczej przyrody niewiele zostało…
W tej okolicy rozpoczyna się bieg rzeki Świętej-Tugi. W pobliżu rozwidlenie Wisły i Nogatu oraz unikatowy zespół hydrotechniczny w Białej Górze.
Rzeka Święta w Nowym Stawie.
Nowy Staw
Przez wiele stuleci najważniejsza miejscowość w obszarze Żuław Malborskich, niewielkie miasteczko do dzisiaj zaskakuje nagromadzeniem ciekawych zakątków i zabytków. Tutejszy kościół św. Mateusza pamięta XIV stulecie i jest największą budowlą gotycką w całym żuławskim regionie. Natomiast dawny zbór ewangelicki z charakterystycznie „ołówkowatą” wieżą stał się lokalnym znakiem rozpoznawczym, w tym obiekcie działa Galeria Żuławska.
W Nowym Stawie funkcjonuje też przystań kajakowa, z której można rozpocząć ciekawy spływ nurtem opisywanej rzeki.
Nowy Dwór Gdański
Korzystniej zlokalizowana miejscowość zepchnęła w cień opisany powyżej Nowy Staw i od drugiej połowy XIX wieku była najważniejszym żuławskim ośrodkiem gospodarczym. Rzeka Święta-Tuga też odegrała w tym rozkwicie znaczącą rolę, do dzisiaj zachował się malowniczy fragment jej przebiegu z wybudowanymi wzdłuż nabrzeża spichlerzami i resztkami pomostów przeładunkowych.
Od tej miejscowości w odniesieniu do rzeki używana jest nazwa Tuga. W Nowym Dworze Gdańskim znajduje się warte odwiedzin Muzeum Żuławskie, XIX-wieczny kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego oraz ciekawy pomnik Osadników Żuławskich.
Żelichowo
Wobec zabudowy z lewej strony rzeki używano nazwy Petershagen (Żelichowo), a stronę prawą określano jako Tiegenhagen (Cyganek). Obecnie całość obejmuje się określeniem Żelichowo. W tej niewielkiej miejscowości gotycki kościół służący wiernym wyznania grekokatolickiego, lapidarum- Cmentarz 11 Wsi oraz dom podcieniowy Mały Holender.
Rybina
W okolicach tej miejscowości Tuga uchodzi do Szkarpawy i tym samym kończy swój długi na prawie 50 km bieg. W Rybinie aż trzy zabytkowe mosty zwodzone: dwa podnoszone drogowe i jedyny w Polsce obrotowy most kolejowy – ważna przeprawa na trasie Żuławskiej Kolei Dojazdowej. W Rybinie funkcjonuje też największa na Żuławach Wiślanych przepompownia wody.
