Opisywana placówka muzealna została powołana w 2018 roku i funkcjonuje w reprezentacyjnym budynku przy ulicy Kościuszki 54.
Malbork jest przede wszystkim kojarzony z Muzeum Zamkowym działającym w ogromnej pokrzyżackiej fortecy – największym gotyckim zamku na świecie! Działalność tej wielkiej instytucji dotyczy wielu ważnych wątków historii, ale siłą rzeczy niewiele w tej aktywności miejsca na tematy lokalne, wcale nie mniej ciekawe i interesujące.
Celem działalności Muzeum Miasta Malborka jest więc propagowanie lokalnej historii i kultury, zabezpieczanie i opracowywanie zbiorów muzealnych, historyczna edukacja i promocja miasta.
Z pierwszym poważnym zadaniem nowa placówka już się zmierzyła, bo sporym wyzwaniem było opracowanie archiwum przekazanego miastu przez Heimatsarchiv Marienburg/Westpreußen in Hamburg – bogaty zbiór pamiątek, fotografii i dokumentów dotyczących Malborka i żuławskiej okolicy.
Obecnie trwają przygotowania do otwarcia wystawy stałej, prowadzona jest też akcja „Robimy Muzeum Razem” – jej celem pozyskiwanie dokumentów i pamiątek od współczesnych mieszkańców Malborka. Muzeum może stać się taką osią integrującą lokalną społeczność, edukacyjną płaszczyzną prezentacji nowych pomysłów i idei.
W Malborku jest co upamiętniać i o czym opowiadać, przykładem choćby dzieje muzealnej siedziby. Budynek powstał ok. 1870 roku przy ówczesnej ulicy Langgasse i był własnością Flatauerów – jednej z najbogatszych rodzin w regionie. Do tej poważanej familii należał na przykład wielki dom towarowy M. Conitzer & Söhne przy Rynku i filia tej placówki przy skrzyżowaniu obecnych ulic 17 Marca i Józefa Piłsudskiego.
Willa Flatauerów wyróżniała się wyszukaną, klasycyzującą architekturą i wykwintnym wystrojem wnętrz z bogatymi sztukateriami. Ostatnim właścicielem był Arnold Flatauer – przez wiele lat miejski radny oraz wybitny społecznik i działacz charytatywny. Ze względu na żydowskie pochodzenie został wraz z rodziną zmuszony do emigracji – wschodnie Niemcy były szczególnie podatne na szaleństwa hitlerowskiej propagandy i antysemickiej retoryki. W przejętym przez III Rzeszę budynku działała potem siedziba powiatowego NSDAP i inne nazistowskie komórki – Deutsche Arbeitsfront wraz ze słynną przybudówką Kraft durch Freude.
Powojenna historia obiektu też zaskakująco ciekawa. Najpierw w budynku działała placówka Milicji Obywatelskiej, potem komitet powiatowy PZPR. W latach kolejnych szkoła specjalna i Dom Nauczyciela z biblioteką i Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną. Od stycznia 2018 roku w tym niezwykłym zabytku działa opisywana placówka muzealna, otwarcie ekspozycji stałej planowane jest na koniec 2020 roku.
W ofercie muzeum ciekawe zajęcia dotyczące twórczości ceramicznej, prezentacji Malborka na starych widokówkach czy też tematyki tradycyjnych i coraz rzadszych zawodów. W opisywanym obiekcie odbywały się też warsztaty z tematyki rękodzieła ludowego i artystycznego. Latem 2018 roku w cyklu „Wakacje w Muzeum” prowadzone były zajęcia w muzealnym ogrodzie, pracowni i otwartej przestrzeni miasta Malborka.
Placówka jest bez wątpienia bardzo potrzebna, poprzez prezentację wielu walorów i wątków dziejów Malborka może integrować, bawić i uczyć. Warto bowiem pamiętać – Malbork to nie tylko zamek, w tym mieście i jego okolicy sporo innych historycznych walorów i turystycznych atrakcji.
