To najstarsza gdańska brama nowożytna, przy temacie jej budowy można postawić kilka znaków zapytania. Zazwyczaj przyjmuje się, że skromny ceglany obiekt bramny wzniesiono w 1576 roku według koncepcji Hansa Kramera, a w roku 1588 Willem van den Blocke skomponował wspaniałą kamienną oprawę tego obiektu.
Udział Hansa Kramera w tej inwestycji jest niekiedy kwestionowany, wobec skąpych źródeł tego tematu nie można definitywnie rozstrzygnąć.
Przez bramę prowadził wielki przelot, potrzebom ruchu pieszego służyły dwa mniejsze przejścia. Ruch z bramy w stronę miasta był wyprowadzany przez specjalne tunele, które w XIX wieku rozebrano. Do przejść bramnych prowadziły niezależne mosty, do dzisiaj w zachodniej elewacji widoczne są resztki mechanizmu ich podnoszenia. Przed bramą przekopano fosę, dostęp do tego obiektu nie był łatwy, obronność wzmacniały pobliskie bastiony Karowy i św. Elżbiety.
Rum najważniejszym fundamentem…
Budynek funkcjonował jako główny wjazd do miasta Gdańska. Ponieważ tędy wjeżdżali od czasu do czasu ważni goście, również polscy królowie, w zachodniej elewacji zawarto sporo ideologicznych haseł i przesłań.
Po stronie prawej:
SAPIENTISSIME FIUNT OMNIA QUE PRO REPUBLICA FIUNT – Najmądrzej dzieje się to, co dzieje się dla Rzeczypospolitej;
Na środku:
IUSTITIA ET PIETAS DUO SUNT REGNORUM OMNIUM FUNDAMENTA – Podstawą wszystkich królestw są sprawiedliwość i pobożność;
Po stronie lewej:
CIVITATIB. HAEC OPTANTA BONA MAXIMA PAX LIBERTAS CONCORDIA – Najbardziej pożądanymi dobrami dla miast są pokój, wolność i zgoda.
Środkowa inskrypcja dostarcza tematów do żartów, bo czytana w nieco krótszy sposób (RUM OMNIUM FUNDAMENTA) sugeruje, że najważniejszym fundamentem jest rum, to oczywiście taka anegdotyczna historyjka, często przywoływana przez gdańskich przewodników.
W górnej części bramy widoczny wspaniały fryz herbowy z przedstawieniem popularnego w mieście motywu triady heraldycznej. W środku herb Polski, po stronie prawej herb Gdańska, od lewej Prus Królewskich. Gdańszczanie doskonale wiedzieli jak zrobić dobre wrażenie, taki układ herbowy musiał się polskim królom bardzo podobać.
Brama Wyżynna jako główny miejski wjazd służyła blisko 300 lat, jest zatem wspaniałym świadectwem trwałości stosowanych przez gdańszczan rozwiązań.
Rozbiórka fortyfikacji ziemnych
U schyłku XIX wieku miasto potrzebowało komunikacyjnych usprawnień, stąd decyzja o niwelacji bastionów i częściowej rozbiórce Bramy Wyżynnej. W 1878 roku rozebrano bramę wewnętrzną, niedługo potem zachowaną konstrukcję oblicowano rustyką również od strony wschodniej. W jej górnej części wykuto herb Hohenzollernów, stylizacją nawiązujący do zewnętrznej triady heraldycznej. W bliskim sąsiedztwie zbudowano gmachy o historyzujących formach, ustawiono też pomnik cesarza Wilhelma I.
Zobacz też – Jak zaoszczędzić na ubezpieczeniu auta?
Otoczenie bramy zyskało zatem nową, bardzo ciekawą oprawę. Po wojnie w sąsiedztwie zabytku wyrósł nowoczesny salon meblowy, określany potocznie jako budynek LOT-u. Znawcy architektury widzieli w tym obiekcie wybitne dzieło postmodernizmu, ale lokalizacja budynku do dzisiaj wzbudza kontrowersje.
Od roku 2012 wewnątrz bramy działa punkt informacji turystycznej.
