Zbudowana z rozmachem forteca strzegła przez wiele stuleci dostępu do portu gdańskiego i bogactw nadmotławskiego miasta. Twierdzę wielokrotnie oblegały i atakowały wojska wroga, ale w bezpośrednim boju opisywane fortyfikacje nigdy nie zostały zdobyte.
Umocnienia przegrały jednak walkę z cierpliwymi siłami natury, bo lądotwórcze działanie Wisły odsunęło ujście rzeki do morza, forteca utraciła więc nawigacyjne, potem obronne znaczenie.
Tajemnice Twierdzy Wisłoujście
Kto stacjonował w Twierdzy Wisłoujście, jak mieszkał komendant, co kryje się pod ziemią i kto był więziony w murach twierdzy? O tych szczegółach i innych ciekawostkach dowiedzą się zwiedzający już w przyszłym roku. Obecnie trwa intensywna rewaloryzacja Twierdzy Wisłoujście.
Prace rewaloryzacyjne na Twierdzy Wisłoujście o łącznej wartości 29,6 miliona złotych prowadzone są z 4 źródeł finansowania, z czego trzy pochodzą z programów realizowanych przez Unię Europejską. 25,5 miliona złotych pochodzi ze środków Województwa Pomorskiego, tj. „Pożyczka Miejska” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 o wartości 9,36 mln złotych netto. 15 milionów netto pochodzi z „Pożyczki Rewitalizacyjnej”, której operatorem jest Pomorski Fundusz Rozwoju.
Równolegle trwają również prace na położonych na Szańcu Wschodnim koszarach napoleońskich. Tu pozyskano środki w wysokości 1,2 mln złotych z programu Interreg Południowy Bałtyk 2014-2020. Gmina Miasta Gdańska dotuje prace w wysokości 4,1 mln złotych netto, z czego 1,6 mln przeznaczono na rewaloryzację koszar, zaś blisko 2,5 mln stanowi wkład w ramach pożyczki rewitalizacyjnej.
Wieniec w Twierdzy Wisłoujście
Jedną z najbardziej widocznych zmian jest zadaszony Wieniec, który położony jest w sercu Fortu Carre. Pierwotnie, w XVI wieku, był to mur okalający wieżę, z dwoma rzędami okien umożliwiających ostrzał artyleryjski. Dopiero w XVII wieku, wraz z rozbudową fortyfikacji, okna na dolnych kondygnacjach zamurowano, a na zewnętrz muru wybudowano kamieniczki z przeznaczeniem na kwatery mieszkalne. Te ostatnie otrzymały nową, historyzującą stolarkę okienną oraz XVII-wieczne kolory. Wewnątrz kwater mają się znaleźć sale warsztatowe oraz sale wystawiennicze.
Prace prowadzone są w bastionach Ostroróg oraz Południowo-Wschodnim, które docelowo mają również zostać udostępnione do zwiedzania turystom. Obecne są one rewaloryzowane, zabezpieczane przed wilgocią i odgrzybiane. W dalszej perspektywie zostanie wyrównany dziedziniec wewnętrzny Fortu Carre.
Rewaloryzacja Twierdzy Wisłoujście. Fot. A. Grabowska. Źródło: Muzeum Gdańska.
Muzeum Gdańska realizuje jeszcze dwie inwestycje na Szańcu Wschodnim. Trwają prace rewaloryzacyjne tzw. „koszar napoleońskich”, w którym a powstać Centrum Archeologiczno-Turystyczne oraz tzw. „hangar uniwersytecki”, przejęty od Uniwersytetu Gdańskiego. W tym ostatnim znajdzie się jeden z największych, 3 metrowy model okrętu św. Jerzy, sala wystawiennicza, punkt recepcyjny oraz wielofunkcyjne toalety i pomieszczenia sanitarne. Trzecią z inicjatyw będzie całoroczna ścieżka plenerowa, która zwróci uwagę na najważniejsze elementy krajobrazu, w tym prochownie.
W dalszej perspektywie czasu planowane jest przywrócenie jednego z historycznych hełmów wieży. W założeniu replika zwieńczenia wieży z okresu lat 1721-1829 podwyższyłby ją do 41 metrów n.p.m. Wieża oraz dziedziniec miałyby być podświetlane nocą, a natężenie światła dostosowywane do pory roku i hibernujących tu nietoperzy. Projekt złożony do Rządowego Programu Odbudowy Zabytków dla Pomnika Historii RP został jednak odrzucony.
Twierdza Wisłoujście pełniła też funkcję więzienia
Pracom towarzyszyły również ciekawe odkrycia. Na jednym z kamiennych parapetów górnej kondygnacji okien Wieńca odkryto prawdopodobnie jedyną w Polsce nowożytną nastawę artyleryjską oraz zlokalizowano prawdopodobne miejsce przetrzymywania XIX-wiecznego satyryka Johannesa Trojana, a przynajmniej jest na niemal 99% szansa.
Zobacz też – Jak przebiega leczenie ostrogi piętowej? Co pomaga na to schorzenie?
Sporym zaskoczeniem jest odkrycie XVI-wiecznej bramy wjazdowej do Twierdzy, która zlokalizowana jest od strony… Martwej Wisły. Podczas prac na dziedzińcu Fortu Carre odkryto także ślady szyn, które od II połowy XIX do pocz. XX wieku ułatwiały transport amunicji do fortyfikacji artyleryjskich na Stogach.
Zobacz też – Dlaczego warto skorzystać z pomocy wypożyczalni kostiumów w Gdańsku?
Odkryte detale będą elementami systemu ścieżek zwiedzania, które będą nawiązywać do szlaków górskich.
Na obszarze Twierdzy Wisłoujście zobaczyć też można sekcje niemieckiego U-boota, które trafiły do muzealnego oddziału kilka lat temu. Przez kilkadziesiąt wcześniejszych lat wkopany w teren kadłub służył jako… magazyn stoczniowy.
Zobacz więcej – U-boot na terenie Twierdzy Wisłoujście.
Wspomniana pozostałość z czasów II wojny światowej też zostanie wykorzystana w nowej muzealnej wystawie.
Zakończenie śmiałej rewaloryzacji Twierdzy Wisłoujście powinno nastąpić w 2024 roku. Gdańsk zyska wtedy wspaniałą atrakcję turystyczną, która wielowątkowo popularyzować będzie historyczne bogactwo nadmotławskiego miasta.
