Miejsca

Stare Miasto

InfoGdansk
14 września, 2016
Zdjęcie: Nad Kanałem Raduni

Gdańskie Stare Miasto to dzielnica o długiej historii i wielu walorach turystycznych. Prawa miejskie zostały nadane jeszcze za panowania księcia Świętopełka. W XIII wieku okolica odgrywała ważną rolę w funkcjonowaniu grodu, przybywało też niemieckich osadników i nowocześnie pojmowanej myśli handlowej. W połowie tego stulecia rozpoczęto budowę kościoła św. Katarzyny, ta kilkukrotnie później przebudowywana świątynia od setek lat dominuje w panoramie staromiejskiej dzielnicy.

Stare Miasto – przez wiele stuleci rzemieślnicza dzielnica miasta Gdańska

Rozwój zatrzymały wydarzenia z listopada 1308 roku, gdy interwencja krzyżacka przyniosła wielkie zniszczenia i dewastacje, po odbudowie osada nie odzyskała dawnego znaczenia.

W 1343 roku zakonna administracja powołała Prawe Miasto i ten ośrodek wysunął się na czoło ekonomicznego życia Gdańska. Rzemieślnicze Stare Miasto nie mogło równać się z kupiecką, dynamiczną  i otwartą na nowe możliwości osadą.

W połowie XIV stulecia z inicjatywy Zakonu Krzyżackiego zrealizowano ważne inwestycje, które wzmocniły gospodarkę Starego Miasta i na wiele stuleci przesądziły o produkcyjnym charakterze tej okolicy. Przeprowadzony przez dzielnicę końcowy bieg Kanału Raduni umożliwił budowę wielu warsztatów korzystających z siły wodnej energii. Warto w tym miejscu wspomnieć o Wielkim Młynie (ok. 1350 r.), który uchodził za największy zakład produkcyjny średniowiecznej Europy. W 1377 r. Krzyżacy odnowili prawną lokację Starego Miasta, kilka lat później zbudowano pierwszy ratusz. Administracyjna siedziba, jako skromna budowla o konstrukcji szkieletowej, w niczym nie przypominała późniejszej perły architektury renesansowej. Rządy krzyżackie przyniosły również zmianę granic terytorialnych, obszar powiększono w latach 1402 i 1415, za każdym razem kosztem sąsiedniego Osieku.

W 1454 roku wybuchła gdańska insurekcja przeciwko krzyżackiemu panowaniu, w zakończonym sukcesem powstaniu główną rolę odegrało bogate kupiectwo Prawego Miasta, wspomniany patrycjat poniósł też wielkie koszty przewlekłej wojny trzynastoletniej. Stąd wielka przychylność króla Kazimierza Jagiellończyka wobec bogatego Rechtstadt i zgoda na dominację tego ośrodka w gdańskiej przestrzeni. Królewskie przywileje przesądziły o utracie staromiejskiej niezależności i podporządkowaniu radzie Rechtstadt. Uratowano namiastkę autonomii, która wyrażała się m.in. w prawie posiadania własnego ratusza i urzędników.

Od połowy XV w granicach Starego Miasta prężnie rozwijało się browarnictwo. Utrzymał się wcześniejszy podział ekonomiczny – podczas gdy sąsiednie Główne Miasto tętniło gwarem wielonarodowych grup kupieckich, w obszarze Starego Miasta rozwijała się działalność rzemieślnicza. Dawny charakter okolicy wiernie oddają nazwy dzisiejszych ulic: Kowalskiej, Garncarskiej, Igielnickiej, Stolarskiej czy Bednarskiej. Dzielnice różniły się również pod względem architektonicznym. Skromna szkieletowa zabudowa Starego Miasta nie mogła się równać reprezentacyjnym kamienicom głównomiejskiego sąsiada. W krajobrazie staromiejskich ulic z pewnością wyróżniały się utrzymany w stylu manieryzmu flamandzkiego Ratusz Staromiejski (1587-1595) i przyozdobiony barokowym hełmem (1634) kościół św. Katarzyny.

Z gdańskim Starym Miastem związany był Jan Heweliusz – znakomity piwowar i jeszcze lepszy astronom

Przez prawie całe życie z opisywaną dzielnicą związany był Jan Heweliusz – urzędnik, producent piwa i wspaniały astronom. Wyniki jego astronomicznych dociekań zdumiewały naukowców angielskich, stąd zaproszenie do grona elitarnego Royal Society. Uczony został pochowany w kościele św. Katarzyny, jego postać upamiętniają m.in. dwa ciekawe pomniki.

W XVIII stuleciu staromiejska dzielnica wyraźnie podupadła. Okolica poważnie ucierpiała podczas oblężenia Gdańska przez wojska rosyjskie (1734), wiele strat przysporzył też okres pruskich intryg i szykan (1772 – 1793) oraz gdański rozdział wojen napoleońskich (1807 – 1814).

Zobacz też – Pizza Włoska w Gdańsku. Jak poznać, że jesz włoską pizzę?

W dniu 6 grudnia 1815 roku senny poranek na strzępy rozerwała eksplozja w magazynie prochowym w pobliżu kościoła św. Jakuba – uszkodzeniu uległo wiele budynków mieszkalnych, wspomniana świątynia, a nawet znacznie dalej położony Wielki Młyn. Od tego czasu prochu we właściwych granicach miasta już nie magazynowano.

W pierwszej połowie XIX wieku z powodu braku poważniejszych inwestycji Gdańsk stał się sennym miastem garnizonowym. Znaczne ożywienie przyniosła druga połowa stulecia oraz początek XX wieku. Niwelacja krępujących komunikacyjnie wałów, linia kolejowa i wreszcie budowa okazałego dworca ożywiły miasto zmieniając również oblicze Starego Miasta.

Zobacz też – Skup mieszkań Gdańsk – szybka transakcja

Gdańskie Stare Miasto zostało bardzo poważnie zniszczone pod koniec II wojny światowej i potem dość swobodnie zabudowane. Uratowano najważniejsze zabytki, zrezygnowano natomiast z odtworzenia dawnej mieszkalnej zabudowy – miejsce wypalonych kamienic zajęły nowocześniejsze w formie budynki.

W XX wieku Stare Miasto dwukrotnie pojawiło się na kartach szerzej pojmowanych dziejów. Bohaterska obrona Poczty Polskiej przeszła do historii jako symbol polskiego oporu i poświęcenia, a dokonany na obrońcach mord sądowy dowiódł podporządkowania niemieckich elit wpływom hitlerowskiej ideologii. Kilkadziesiąt lat później kościół św. Brygidy stał się centrum duchowego oporu wobec kolejnej totalitarnej ideologii. Z pomocy ks. proboszcza Henryka Jankowskiego korzystali najważniejsi uczestnicy solidarnościowej opozycji. O znaczeniu świątyni świadczą wizyty złożone przez Ronalda Reagana i Margaret Thatcher  – wówczas najważniejsze postacie światowej polityki. Dwa wspomniane miejsca, symbole antytotalitarnego sprzeciwu, dzieli odległość zaledwie kilkuset metrów.

Okolica zyskuje na znaczeniu, turyści coraz chętniej zapuszczają się w przestrzeń staromiejskiej dzielnicy. Jej potencjał nie jest jednak do końca wykorzystany. Ciekawym pomysłem byłby odpowiednio zaaranżowany ciąg spacerowy wzdłuż Kanału Raduni, od Ratusza Staromiejskiego do przynajmniej ulicy Łagiewniki, a może i dalej, aż do Muzeum II Wojny Światowej.

Stare Miasto – ciekawe miejsca i zabytki

Pomniki Jana Heweliusza
Jan Heweliusz przez całe niemal życie związany był z opisywaną dzielnicą. Na połączonych dachach kamienic przy ulicy Korzennej urządził wspaniale wyposażone obserwatorium astronomiczne, wyniki jego badań zadziwiły między innymi wymagających uczonych angielskich. Pierwszy pomnik Heweliusza odsłonięto w 1973 roku, skromny monument powstał dzięki zaangażowaniu gdańskiej młodzieży. Upamiętnienie zostało przeniesione w inną lokalizację – na skwer przy hotelu Mercure Gdańsk Stare Miasto, dawniej … Heweliusz. Nowy pomnik przed Ratuszem Staromiejskim odsłonięto w 2006 roku – monument przedstawia astronoma wpatrzonego w nieboskłon wymalowany na pobliskiej kamienicy.

Kanał Raduni
Hydrotechniczna inwestycja została zrealizowana z inicjatywy Zakonu Krzyżackiego. Długi na ponad 13 km kanał dostarczał do Gdańska niezłej wody pitnej, napędzał liczne młyny i zasilał wodą miejskie fosy.
Kanał na długie stulecia zdefiniował charakter Starego Miasta jako dzielnicy produkcyjno-rzemieślniczej. Między ramionami kanału w połowie XIV wieku wzniesiono Wielki Młyn – największy taki zakład w średniowiecznej Europie.

Wielki Młyn
Ten okazały obiekt wzniesiono na tzw. Tarczy – wyspie ujętej ramionami Kanału Raduni. Osiemnaście kół młyńskich zapewniało wielką wydajność zakładu, budynek był największym młynem średniowiecznej Europy! Kilkukrotnie zmieniano napęd zakładu – wykorzystywano m.in. konne kieraty i energię elektryczną. Młyn pracował do 1945 roku, zatem prawie sześćset lat!

Mały Młyn
Wzniesiony naprzeciwko Wielkiego Młyna, nazwa myląca, bo obiekt pełnił rolę magazynu. W zabytkowym budynku od kilkudziesięciu lat działa Polski Związek Wędkarski.

Dom Kaznodziejów
Jeden z niewielu odbudowanych po wojnie zabytków mieszkalnej zabudowy. Trzy identyczne fasady dają ciekawy efekt wizualny, to zasługa projektu Antona van Obberghena – jednego z najwybitniejszych architektów w dziejach Gdańska. Przez kilkadziesiąt lat w zabytku działała Wojewódzka Przychodnia Endokrynologiczna, obecnie obiekt nie jest wykorzystywany.

Dom Opatów Pelplińskich
Kamienica powstała na początku XVII wieku według projektu Abrahama van den Blocke. Kilkadziesiąt lat później stała się własnością pelplińskiego opactwa cystersów. W 1912 roku manierystyczną fasadę poddano zabiegom konserwatorskim – mówi o tym napis PRO LEGE PRO GREGE/ IM JAHRE 1912 ERNEUT/GOTT SCHUETZE DIE STADT, widoczny na podokiennych kartuszach.

Ratusz Staromiejski
Manierystyczny budynek powstał pod koniec XVI wieku i zastąpił znacznie skromniejszy obiekt ratuszowy. W fasadzie herby Polski, Gdańska i Prus Królewskich. Wewnątrz sporo cennych zabytków przeniesionych z nieistniejących już kamienic. Efektownie prezentuje się Sala Mieszczańska i Gabinet Burmistrza. Z ratuszem przez wiele lat związany był Jan Heweliusz, udzielał się tu jako staromiejski ławnik i rajca.

Most Chlebowy
Z mostu podziwiać można efektownie zarysowany fragment Starego Miasta. W tej kompozycji Wielki Młyn, Dom Młynarza i kościół św. Katarzyny. Nazwa mostu nawiązuje do sprzedawanego kiedyś w pobliżu pieczywa. Na barierkach setki kłódek – wyrazistych symboli trwałości uczuć.

Dom Młynarza
Obiekt został odtworzony w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, w miejscu budynku zniszczonego wojenną zawieruchą. Wewnątrz działa restauracja. Budynek malowniczo komponuje się z gotycką surowością Wielkiego Młyna.

Poczta Polska
Wielki budynek powstał w połowie XIX wieku i służył jako szpital garnizonowy. Po utworzeniu Freie Stadt Danzig (1920) w części budynku działał Polski Urząd Pocztowy nr 1. Bohaterska obrona placówki przeszła do historii II wojny światowej, w pobliżu pomnikowe nawiązania do tego dramatu. W budynku działa m.in. Muzeum Obrony Poczty Polskiej.

Zamczysko
W tej okolicy funkcjonował zamek krzyżacki, jeden z największych w państwie zakonnym. Forteca została rozebrana przez zbuntowanych gdańszczan w połowie XV stulecia, do naszych czasów przetrwał tylko malowniczy fragment muru, widoczny od strony Motławy. W przestrzeni Zamczyska zachowała się autentyczna zabudowa z XVII i XVIII wieku.

Kościół św. Katarzyny
To najstarszy istniejący gdański kościół parafialny, o wielkim znaczeniu dla lokalnej i szerzej pojmowanej historii. W kościele pochowano Jana Heweliusza, wspomnianego już wielokrotnie wybitnego mieszkańca tej dzielnicy. Kościół w ciągu ostatnich stu kilkunastu lat aż trzykrotnie płonął: w 1905, 1945 i 2006 roku, mimo to zachowało się sporo z autentycznego wyposażenia. W kościelnej wieży ciekawe Muzeum Zegarów Wieżowych, tam również największy polski carillon  – instrument muzyczny złożony z 50 dzwonów.

Kościół św. Brygidy
Jedna z najbardziej znanych polskich świątyń, swego czasu duchowe centrum sprzeciwu wobec wypaczeń socjalistycznego ustroju. Historia zabytku sięga XIV stulecia, gdy powstał tu klasztor Zakonu Najświętszego Zbawiciela Św. Brygidy. W kościele powstaje Ołtarz Bursztynowy – będzie jednym z najważniejszych dzieł polskiej sztuki sakralnej.

Dawny sierociniec
Budynek powstał pod koniec XVII wieku jako przytułek dla gdańskich sierot i porzuconych dzieci. Były tu przyuczane do poszczególnych zawodów, zatem zabytek upamiętnia prospołeczną działalność sprzed kilku stuleci. Od strony podwórza zobaczyć można autentyczne tablice z nazwiskami darczyńców – dzięki ich pomocy finansowano działalność obiektu. Być może w zabytkowych wnętrzach powstanie centrum kulturalne upamiętniające Daniela Chodowieckiego i Güntera Grassa – artystów światowego formatu o gdańskim rodowodzie.

Bunkier
Pamiątka po II wojnie światowej, gigantyczny obiekt służył jako schron przeciwlotniczy. Miasto było sporadycznie bombardowane przez alianckie lotnictwo, a przed katastrofą z wiosny 1945 żadne bunkry nie mogły miasta uratować. W obiekcie działa klubogaleria „Bunkier”, warto odwiedzić, bo nastrój wnętrza rzeczywiście nietypowy.

Kościół św. Józefa
Świątynię przez długie stulecia prowadzili gdańscy karmelici, w zluternizowanym mieście ich kościół został kilkukrotnie zdewastowany. Wielka tragedia rozegrała się w marcu 1945 roku , gdy w kościele pijani czerwonoamiści żywcem spalili kilkudziesięciu gdańszczan. Dramat upamiętnia epitafium, a kościół został ustanowiony Sanktuarium Ofiar Nieludzkich Systemów. Obecnie świątynię powadzą Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, przy kościele Kaplica Wieczystej Adoracji z codzienną posługą spowiedzi.

Kościół św. Elżbiety
Niewielka świątynia przez stulecia pełniła funkcję kościoła szpitalnego. W pobliżu zachowany budynek dawnego szpitala. Do świątyni prowadzą brązowe wrota z przedstawieniem kluczowych wydarzeń religijnych w polskich i lokalnych dziejach oraz postaci Wincentego Palottiego. Wewnątrz m.in. epitafium Adama Vay de Vaja – historia tego węgierskiego emigranta i patrioty mogłaby posłużyć za scenariusz niezłego filmu przygodowego.

Kościół św. Jakuba
Kolejna dawna świątynia szpitalna z obszaru staromiejskiej dzielnicy. W szpitalu opiekowano się chorymi i starymi marynarzami. W XIX stuleciu kościół pełnił funkcję szkoły i biblioteki. Górna partia wieży została odbudowana po wybuchu pobliskiej baszty prochowej, stąd odmienny rodzaj wykorzystanej cegły. Wewnątrz unikatowe drewniane sklepienie z XVI stulecia. Świątynię prowadzą Bracia Mniejsi Kapucyni.

Kościół św. Bartłomieja
Świątynia powstała pod koniec XV wieku po przeniesieniu z obszaru zlikwidowanego Młodego Miasta. W kościelnej wieży spore podobieństwo do znacznie większej wieży kościoła Mariackiego. Do tej świątyni uczęszczają wierni kościoła grekokatolickiego. W pobliżu ciekawy pomnik św. Włodzimierza – wybitnej postaci w historii prawosławia.

Osiek
w średniowieczu w tej części miasta mieszkali słowiańscy rybacy. W XV wieku okolica została włączona w granice Starego Miasta. W przestrzeni Osieka zachowało się sporo starej zabudowy – głównie pzy ulicach Sierocej, Osiek i Stare Domki.

Ulica Grodzka
Jedna z niewielu gdańskich uliczek z obustronnie zachowaną przedwojenną zabudową. W ciągu ulicy stajnie z XVIII wieku i nieduży Spichlerz pod Jeleniem z tego samego stulecia. Ulica stopniowo zyskuje na znaczeniu, bo w pobliżu powstają kolejne hotele i restauracje, powoli dobiega też końca budowa Muzeum II Wojny Światowej. Warto pomyśleć o ograniczeniu ruchu samochodowego w tej części Gdańska.

Dom Drukarza
W tym niepozornym budynku przy ul. Garncarskiej przez kilkadziesiąt lat działał klub Rudy Kot. Działalności patronował Związek Młodzieży Socjalistycznej, mimo to miejsce stało się wylęgarnią nowych prądów i artystycznych idei. Tu koncertowały Czerwone Gitary, Trzy Korony, a z artystycznym debiutem wystąpiła Izabela Trojanowska. W nieistniejącym od dawna kinie „Drukarz” klimat niedostępny dla sterylnych sal współczesnych multipleksów.

Galeria Stare Miasto w Gdańsku - fotografie
Komentarze
  • Gdansk mial swoje fortyfikacje i byl otoczony fosa od 1343 r. Nie pozostalo juz zbyt duzo oryginalnych fortyfikacji, ale podczas przechadzki mozna tu i owdzie dostrzec fragmenty starych murow obronnych.
    31 maja, 2017
  • […] jednodniowe i parodniowe. Można wybierać wśród wielu propozycji wycieczek tematycznych. Gdańsk stare miasto zwiedzane z profesjonalnym przewodnikiem, to niezapomniane przeżycie nie tylko dla dzieci ale i ich […]
    19 stycznia, 2017