Niedaleko

Kościół św. Michała Archanioła w Gdyni-Oksywiu

InfoGdansk
27 października, 2017
Zdjęcie: Kościół św. Michała Archanioła w Gdyni-Oksywiu

Oksywska świątynia jest jednym z najstarszych kościołów Pomorza Gdańskiego, jej dzieje sięgają XIII stulecia i rządów niezależnej dynastii książęcej. Pierwsza wzmianka o Oksywiu pochodzi z 1209 roku i dotyczy przekazania praw własności żukowskim norbertankom. Kilkanaście lat później (1224) miał powstać skromny, zapewne drewniany, kościółek, w którym posługę duszpasterską pełnili norbertanie, zwani inaczej premonstratensami.

Oksywska parafia

W 1253 roku biskup kujawski Wolimir zakreślił granice oksywskiej parafii, która zasięgiem objęła m.in. Oksywie, Obłuże, Pogórze, Dębogórze, Kosakowo, Pierwoszyno, Mosty, Gdynię, Witomino czy Redłowo – zatem niemal cały obszar obecnej Gdyni. Rozległość parafii pośrednio dowodzi znaczenia oksywskiego ośrodka i faktycznie była to nieźle rozwinięta osada z historią sięgającą jeszcze przedpiastowskich czasów.

W XIV wieku kościół został rozbudowany i stał się typowym dla Pomorza wiejskim obiektem sakralnym z wydłużoną nawą i wieżą od zachodniej strony. Przez kilka stuleci sakralny obiekt funkcjonował pod wezwaniem Matki Bożej, ale już u schyłku XVI stulecia w roli patrona pojawił się św. Michał Archanioł.

kosciol_oksywie2

Wnętrze oksywskiego kościoła

Świątynia została splądrowana podczas wojen polsko-szwedzkich, gdy nadzwyczaj sprawni militarnie Skandynawowie w planowych rabunkach szukali metody mocarstwowego rozwoju. Po zakończeniu tych przewlekłych i niepotrzebnych zmagań kościół został odbudowany, na datę zakończenia prac (1687) wskazuje data z wieżowego wiatrowskazu.

Pod koniec XIX wieku oksywską parafię zamieszkiwało ok. 6,5 tysiąca osób i coraz bardziej odczuwano potrzebę rozbudowy parafialnej sieci. W 1915 roku powołano parafię w Chyloni i Kosakowie, w okresie międzywojennym wyrósł też kościół NMP Królowej Polski przy ulicy Świętojańskiej. Wtedy zasięg oksywskiej parafii znacząco się zmniejszył. Kościół odwiedzała tutejsza ludność oraz oficerowie i marynarze – okolica coraz bardziej zyskiwała na portowym znaczeniu.

W dniu 20 lipca 1936 roku w opisywanym kościele pojawiły się najważniejsze postacie ówczesnej Rzeczypospolitej, wybitni goście z Prezydentem RP Ignacym Mościckim i marsz. Edwardem Śmigłym-Rydzem na czele wzięli udział w pogrzebie gen. Gustawa Orlicz-Dreszera, który kilka dni wcześniej zginął w katastrofie lotniczej.

Zobacz też – Tragiczna śmierć gen. Gustawa Orlicz-Dreszera

Świątynia została zdewastowana zarówno w 1939 jak i w 1945 roku, gdy na Oksywiu toczyły się zaciekłe walki obronne. Pomimo uszkodzeń bryła świątyni przetrwała – umiejscowiony na wzgórzu kościół dumnie akcentuje wielowiekową ciągłość oksywskiej historii.

W kościele zachowało się sporo przedwojennego wyposażenia. Neobarokowy ołtarz główny (z 1930 roku) przedstawia patrona świątyni, obok stare rzeźby świętych Piotra i Pawła. W bocznej wnęce ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Warto też zwrócić uwagę na zachowane fragmenty ołtarza św. Barbary, to obraz ze srebrzoną sukienką, kielichem i palmą.

Panteon Polskiej Marynarki Wojennej

W kościele sporo odwołań do wojennej historii, to przede wszystkim tablice upamiętniające:

ks. Władysława Miegonia – kapelana Polskiej Marynarki Wojennej, zamęczonego przez hitlerowców w KL Dachau;
admirała Józefa Unruga – dowódcy Polskiej Marynarki Wojennej;
wiceadmirała Jerzego Świrskiego – wybitnego dowódcy w okresie międzywojennym i podczas II wojny światowej;

Po północno-zachodniej stronie kościoła ołtarz polowy, obok w murze świątyni epitafia polskich okrętów zatopionych podczas II wojny światowej – sześć tablic z upamiętnieniem jednostek: ORP „Grom”, ORP „Orzeł”, ORP „Jastrząb”, ORP „Kujawiak”, ORP „Orkan” i ORP „Dragon”.

kosciol_oksywie3

Upamiętnienie polskich okrętów wojennych

Na każdej z nich wyszczególnienie miejsca i daty zatopienia, okrętowe motto i hasło „Mersis in bello” oznaczające „zatopiony w walce”. Całość tworzy tzw. Mały Panteon Marynarki Wojennej.

Panteon został oficjalnie poświęcony w dniu 29 maja 1983 roku, z tej okazji na adres oksywskiej parafii nadeszła depesza papieża Jana Pawła II. Osobna tablica upamiętnia polskie okręty zatopione podczas wrześniowej obrony Wybrzeża. Rok później (1984) na południowym murze świątyni pojawiła się tablica nawiązująca do oficerów zamordowanych przez polskich wyznawców stalinowskiej ideologii. I cztery lata później (1988) kolejne ważne upamiętnienie- marynarzy Pińskiej i Wiślanej Flotylli Rzecznej.

Oksywski cmentarz

Wielka wartość historyczna zawiera się w przestrzeni przykościelnego cmentarza. W tej nekropolii liczne odwołania do lokalnych i znacznie szerzej traktowanych dziejów. Bernard Chrzanowski, wybitny badacz i działacz kaszubski, miał osobiście zachęcić Stefana Żeromskiego do przyjazdu w te okolice. Nieprzypadkowo więc na mogile Chrzanowskiego napis „PORUSZYŁ WIATR OD MORZA”.

Zobacz też – Artykuły dewocyjne z DewoArt

Nieco dalej grób Antoniego Abrahama, legendarnego obrońcy polskiej tożsamości ludności kaszubskiej i delegata na obrady paryskiej konferencji pokojowej. Tutaj też miejsce ostatniego spoczynku znaleźli wybitni oficerowie z czasów II wojny światowej: kmdr por. Władysław Salamon, kmdr por. Ludwik Lichodziejewski i kmdr por. Borys Karnicki. Na cmentarzu pochowano też Józefa Jaworskiego, wybitnego architekta i reprezentanta Polski w zawodach olimpijskich w Paryżu (1924) i cztery lata później w Amsterdamie. Ten nieprzeciętny warszawiak poległ w trakcie zaciekłych walk o Kępę Oksywską.

W przestrzeni oksywskiego wzgórza krzyżuje się wiele wątków lokalnej i szerzej pojmowanej historii – to miejsce powinno być lepiej wpisane w historyczną świadomość trójmiejskich mieszkańców.

Galeria Kościół św. Michała Archanioła w Gdyni-Oksywiu - fotografie